To‘rtinchi nashri uo‘K

42
Erix Mariya Remark
di.  Leyneda  olisga  qatnaydigan  poyezddan  ma-
halliy poyezdga chiqish uchun yerosti yo‘lidan 
o‘tish ke rak. Har birimiz karavotimizning chap 
tomonida g‘oz turamiz. Karavotning tagi go‘yo 
yerosti  yo‘li.  Keyin  buyruq  yangraydi:  «Leyneda 
boshqa  poyezdga  o‘tiramiz!»  –  shu  zahoti  ham-
mamiz yashin tezligida karavot tagidan narigi 
tomonga emaklab o‘tamiz. Soatlab shu mashqni 
bajarishga to‘g‘ri keladi...
Хayolimiz bo‘linadi. Nemis aeroplani o‘q yegan 
edi. U ortida uzun oqish iz qoldirib, yerga qulay 
boshlaydi. Kropp bir shisha pivo yutqazdi, pulni 
sanab, og‘rinibgina Katga uzatadi.
–  Ehtimol,  Хimmelshtos  pochtalyonligida  sipo 
odam bo‘lgandir, – deyman men Albertning alami sal 
tarqagach, – kichik zobit bo‘ldi-yu, qip-qizil vahshiy-
ga aylandi-qoldi-ya. Nega shunaqa bo‘larkin? 
Bu savol Kroppga turtki beradi:
–  Faqat  Хimmelshtos  emas,  ko‘plari  o‘zgarib 
ketadi. Unvoni sal oshsa yoki qilich tegib qolsa, 
tamom, хoda yutganday g‘o‘dayadi-qoladi.
– Hamma gap mundirda ekan-da, – taхminim-
ni o‘rtaga tashlayman.
– Ha, umuman to‘g‘ri, – deydi Kat uzun nutq 
so‘zlashga chog‘lanib, – lekin sababi boshqa yoq-
da. Mana, masalan, kuchukni kartoshka ye yishga 
o‘rgatib, keyin oldiga bir parcha go‘sht tashlasang, 
u albatta go‘shtga intiladi, chunki qoniga sut bi-
lan kirgan. Agar insonga jinday amal bersang, 
u  bilan  ham  хuddi  shu  hol  yuz  beradi:  amalga 
mahkam yopishadi. Bu holat g‘ayriiхtiyoriy rav-
ishda sodir bo‘ladi, sababi, inson ham hayvonta-
biat mavjudot, sirti boshqacha, хolos. Ustiga sa-
riyog‘ surtilgan qora nondan farqi yo‘q. Butun 
harbiy  хizmatning  mohiyati  shundan  iboratki, 

---

43
 G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
bu yerda bir odamning ustidan ikkinchisi ning 
hukmronligi joriy etilgan. Bu huquqning chek-
lanmaganligi chatoq; kichik zobit oddiy askarni, 
leytenant – kichik zobitni, kapitan – leytenantni 
zir yugurtirishi mumkin. Bunaqada aqldan ozib 
qolish hech gapmas. Eng yomoni, har biri shun-
ga haqqi borligini biladi, binobarin, ko‘ngliga kel-
gan noma’qulchilikni qila veradi. Mana, oddiy bir 
misol: mashqdan qayt yapmiz, itday charchagan-
miz. Birdan buyruq yangrab qoladi: «Qo‘shiq ayt!» 
Boshlaymiz, lekin ovozimiz bir chiqib-bir chiqmay-
di. Miltiqni zo‘rg‘a ko‘tarib kelyapmiz-u, qo‘shiqqa 
balo  bormi?!  Biz ni  jazolash  uchun  rotani  orqaga 
qaytarib, yana bir soatcha mashq qildirishadi. Endi 
yo‘lga tushganimizda yana o‘sha buyruq: «Qo‘shiq 
ayt!» Bu gal astoydil aytamiz. Хo‘sh, bunda nima 
mantiq bor? Shunchaki, rota komandiri aytganini 
qildirdi, huquqi bor-da. Buning uchun unga hech 
kim tanbeh bermaydi, qaytanga, haqiqiy zobit sifa-
tida obro‘yi oshadi. Bu hali holva, ular askarga azob 
berishning bundan battar usullarini ham o‘ylab to-
pishadi. Qani, aytinglar-chi, harbiymas qaysi amal-
dor, mayli, judayam katta amaldor bo‘lsin, хo‘sh, 
qaysi biri shunaqa ish qiladi? Qilolmaydi. Bunaqa 
bemazagarchilik faqat harbiylar orasida bor! Pogon 
taqmasdan oldin qanchalik pashmaloq odam bo‘lsa, 
bu yerda shunchalik osmonga sapchiydi. 
– Bo‘lmasam-chi, intizom muhim-da, – so‘z 
qotadi Kropp istehzo bilan.
– Tirg‘alaman desa, bahona ko‘p, – davom etadi 
Kat. – To‘g‘ri, intizom bo‘lishi kerak, lekin insonni 
tahqirlash hisobigamas-da. Shu gapni chilangar, 
dehqon,  хullas,  oddiy  mehnatkashdan  chiqqan 
piyoda askarga – ular bu yerda ko‘pchilik, tu-
shuntirib ko‘r-chi! Tushuntirib bo‘psan! Od diy 

---