Topografiyalíq anatomiya páni boyínsha oqíw metodikalíq-kompleks

13-Ámeliy shınıǵıw: BASTÍŃ ANATOMO-TOPOGRAFIYALÍQ DÚZILISI. BAS NERVLARÍN AWÍRÍWSÍZLANDÍRÍW.

Sabaqtıń maqseti. Studentlerge hár túrdegi haywanlar bas bólegi, organ, nerv hám qan tamırlar anatomo-topografikalıq dúzilisin hám bas salasındaǵı nervlerdi ótkezgish usılda Awırıwsızlandırıw usılların úyretiw.
Úskene hám ásbap-úskeneler. Túrli haywanlardıń anatomiyalıq bas suyekleri, haywanlardan at, eshak, qaramal, qoy hám ıyt haywanlardı fiksatciya qılıw ushın úskeneler, qayshı, 3% yodning spirt degi eritpesi, paxtalı tampon, novokainning 2-3% li eritpesi, hár túrlı qalıńlıqtaǵı hám ólshem degi iyneler, 10 -20 ml sıyımlılıqǵa iye bolǵan shprislar.
Sabaqtıń ótiliw usılı. Sabaqtıń 1-yarımında studentlerge oqıtıwshı tárepinen haywanlardıń bas súyeki, anatomo-topografikalıq dúzilisin, organlar, qan tamır hám nervler jaylasqan jaydı, bas regionindegi nervlerdi ótkizgishlik usılında Awırıwsızlandırıw usılların túsintirip beredi.
Sabaqtıń 2-yarımında studentler kishi gruppalarǵa ajıratılıp, hár túrlı túrdegi tiri haywanlarda nervlerdi anatomo-topografikalıq dúzilisin, jaylasqan jayın, Awırıwsızlandırıw noqatların tawıp, oqıtıwshı baslıqlıǵında, aseptika hám antiseptika qaǵıydalarına ámel etip awırıwsızlandırıwning hár túrlı usılların qóllasadı. Sabaq juwmaǵında oqıtıwshı studentlerdiń jumıs iskerligin bahalaydı. Studentlerdiń ótilgen sabaq boyınsha ózlestiriliwi tekseriledi hám ótilgen sabaq bekkemlenedi.
Bas súyegi (cranium) - omırtqa tekshesiniń old tárepinde bolıp, onda eń áhmiyetli organlar, bas mıy, sezim (esitiw, kóriw hám iyis biliw) shólkemleri jaylasqan. Awqat as sińiriw qılıw, dem alıw sistemasınıń baslanıw bólegi de bas súyegine boladı. Bas skeleti bir-birine salıstırǵanda tıǵız jaylasqan tegis jup hám toq suyeklerden, geweklerden, qan tamır hám nervler ótetuǵın tesiklerden ibarat.
Bas hám moyin shegarası tómengi jaq súyeginiń arqa tárep qırınan ótkerilgen sigmental sızıq bolıp esaplanadı. Bas tarawı ekige: bas mıy hám maydan bólimlerge bolınıp, kóz orbitasining arqa tárep qırınan bettiń alması súyeginiń búklem múyeshi arqalı ótip jelke súyeginiń moyıntırıq o'simta ushınacha ótkerilgen sızıq bas mıy hám maydan bólimi shegarasın payda etedi.
Qaramallarda bas súyeginiń maydan bóliminde bet do'ngligi, atlarda bettiń alması súyegi tarog'i, jaq buwıni, murın jaq hám jaq aralıq múyeshler, tómengi jaq múyeshi, kóz astı hám iyek astı tesikler, tómengi jaq súyeginiń qan tamır hám nerv kesigi, urt oriyentir boladı.
Qaramal hám atlarda bas súyeginiń bas mıy bóleginde, jelke, jelke súyeginiń buyunturuq o'simtasi, mańlay súyeki, shaq aralıq hám shaq o'simtasi, mańlay tarog'i, mańlay súyeginiń sheke o'simtasi, sheke tereńshesi, kóz ústi hám kóz astı tesik hám kanalsha jolı, kóz orbitasi hám hakozolar oriyentir boladı.
Qaramal hám atlar bas salasındaǵı teri qatlamı úsh tarmaqlı nerv (n. trigeminus), ush- kóz, joqarıǵı hám tómengi jaq tarmaqlardı payda etip, bas regionindegi organ hám toqıma hám teri qatlamların Innervaciya etedi.
Kóz nervi (n. opthalmicus) - atlarda kóriw jarıqchasidan shıǵıp jas nervine, qaramallarda bolsa kóriw tesiginen shıǵıp shaq nervin, mańlay, murın qabaq nerv tarmaqların payda etedi.
Joqarıǵı jaq nervi (n. maxillaris) - atlarda pana tárizli tańlay tereńshesinen, qaramallarda kózdiń aylanba kóriw tesiginen shıǵadı. Bul nerv sheke, kóz astı, pana tárizli tańlay, úlken hám kishi tańlay, murındıń obaral nerv tarmaqların payda etedi.
Tómengi jaq nervi (n. mandibularis) atlarda súyri-sopaq kesikdan, qaramallarda súyri-sopaq tesikten shıǵadı. Bul nerv urt, chaynovchi muskul, shekediń tereń hám maydan nervin, mıy, qanatsimon, jaq aralıq hám tómengi jaq tisleri payda etgen tereńchalarga tarmaq beredi.
Bas salasın ulıwma uyqı arteriyası qan menen támiyinleydi. Ulıwma uyqı arteriyası ishki hám sırtqı jaq arteriyası tarmaǵın payda etedi. Ishki jaq arteriyası - tek bas mıy hám qabatların qan menen támiyinleydi. Ishki jaq arteriyası - tómengi jaq súyegi kesigidan júzege shıǵıp - maydan arteriyasın payda etedi hám átirap muskul hám fasciya qabatların qan menen támiyinleydi.
Qara mallardıń gelle zonasında ótkizgishlik usılı menen nervlerdi awırıwsızlandırıw.