Topografiyalíq anatomiya páni boyínsha oqíw metodikalíq-kompleks

15-Ámeliy shınıǵıw: MOYÍNNÍŃ VENTRAL BÓLIMINIŃ ANATOMO-TOPOGRAFIYASI. NERVLARDÍ AWÍRÍWSÍZLANDÍRÍW.
Sabaq maqseti. Studentler moyindi ventral bólegi, anatomoTOPOGRAFIYALÍQ dúzilisi, moyinniń aldınǵı simtomatik nervin, qolık usılında vagosimpatik nerv stvoli qamalı, qaramallarda juldız tárizli nerv, atlarda moyinniń keyingi (kaudal) nervin qamal qılıw usılların ózlestiredi.
Intratraxeal shanshıw, traxeatomiya, óńeshda Operaciya, moyıntırıq vena reaksiyası, jemsekti punksiya qılıw usılların úyreniledi.
Úskeneler, ásbap -úskeneler. Hár túrlı túrdegi ólik hám tiri haywanlar, reńli kesteler, Operaciya ushın qollanılatuǵın ásbaplar, 3% yodning spirt degi eritpesi, baylaw hám tigiw materialları, 0, 5% novokain eritpesi, 10 -20 ml kólemli shprislar, traxsotubus, Deshamp iynesi hám taǵı basqa.
Sabaqtı aparıw usılı. Sabaqtıń birinshi yarımında oqıtıwshı studentlerge moyinniń ventral bóleginiń anatomo-topografikalıq dúzilisin, moyinde jaylasqan nerv túyinleriniqamal qılıw usılların, óńesh, shegirdekte ótkeriletuǵın Operaciyalar, moyıntırıq vena rezeksiyasi haqqında túsinik beredi.
Sabaqtıń 2 yarımında studentler kishi gruppalarǵa bolınıp hár bir gruppaǵa wazıypalar belgilep beriledi. Mısalı moyıntırıq vena rezeksiyasi, nervlerdi qamal qılıw, traxotomiya, óńeshda Operaciyalar ótkeriledi.
Studentler ózleri oqıtıwshı baslıqlıǵında ózbetinshe islep bilimlerin bekkemleydi.
Sabaq aqırında oqıtıwshı studentlerden surov ótkerip bahalaydı.
Operaciya etilgen haywan atqarǵan studentler toparı tárepinen kurasiya qılıw ushın kórsetpe berilip qadaǵalaw etiledi.
Moyin eki bólekke joqarıǵı -dorzal hám tómengi-ventral bólekke bólinedi. Joqarıǵı dorzal bólekte moyin muskulları hám moyin umumrtqalaridan ibarat. Moyinniń tómengi ventral bóleginde tiykarǵı organ hám qan tamırlardan ibarat. Moyinniń tómengi ventral bólegi ayriqsha shegaralardan ibarat bolıp, aldınǵı shegarası - tómengi jaq súyeginiń múyeshi, arqa (keyingi) shegarası - tóssuyagining dástegi, joqarıǵı shegara - jelkebosh muskulınıń tómengi qanturi, tómengi shegarası - moyinniń tómengi erkin bólegi bolıp esaplanadı.
Moyin bir qansha qatlamlardan ibarat bolıp, birinshi - teri qatlamı jıldam, qaramallarda moyin dıń tómengi erkin bóleginde, burama halda, atlarda kerip halda boladı.
Teriniń astında - teri astı kletchatka hám besew fasciya qatlamınan ibarat.
Birinshi fasciya - moyin dıń maydan fasciyası (fascia coll profunda) atlarda jaqsı rawajlanǵan bolıp, moyin dıń teri muskullarına qushilib ketedi.
Ekinshi fasciya - tereń fasciyasıning maydan qatlamı (lamina guperficialis profunda) moyin dıń ventral (tómengi) bóleginde jaylasqan organlardı qorshap tUrıq menen bir qatarda kókirek jaq hám jelke bas muskulların da qorshap turadı.
Bul fasciyadan bekkem biriktiruvchi toqıma qapları payda bolıp, kókirek jaq hám jelke bas muskulları aralıǵinda moyıntırıq vena jaylasıwı ushın fassiolli salmanı payda etedi.
Qaramallarda bolsa bul salma kókirek jaq muskulı menen tóstiń so'rg'ichsimon muskulı birgelikte jelke bas muskulın beredi.
Úshinshi fasciya - tereń fasciyaning tereń beti yamasa traxea aldı fassia (lamina profunda fasciae colli profunda) - jelke tilosti, tóstilosti, gúrek qalqansimon muskullar ushın biriktiruvchi toqımalı qaplar payda etedi.
Tórtinshi fasciya - moyinniń ishki fasciyası bolıp (fascia endovisceralis) - parenteral hám visseral betlerden ibarat esaplanadi. viseral qabat óńesh, Gegirdek hám qalqansimon bezdi qorshap tursa, parenteral qabat kókirek tilosti, kókirek qalqansimon hám jelke til astı muskullarınıń joqarıǵı tárep dorsal qabatlarına qushilib qan-tamır hám nerv qamtımın (ulıwma uyqı arteriyası, vagosimtatik stvol, qaytarıwshı nerv, shegirdektiń limfa tamırı hám ishki moyıntırıq venasın) futlyar payda etip qorshap turadı.
Besinshi fasciya qabatı - paravertebral fasciya (fascia proevertebralis) moyin dıń ishki fasciyasıning parayetal betiniń dawamı bolıp bas hám moyin dıń uzın muskulın qorshap Kókirek qápesi boslıǵına kirip kókirektiń ishki fasciyasıni payda etip omırtqa astında jaylasadı.
Atlarda moyıntırıq venası ótiwi ushın salma (gulcus jigularis) bolıp, onıń joqarıǵı -tómengi shetin jelke-bas muskulı, patki joqarıǵı shetin tús-jaq astı muskulı, salma tubini, qaramallarda tóstiń surg'ichsimon muskulı, atlarda bolsa aldınǵı (kranial) qsimini jelke tilosti muskulı, arqa (kaudal) bólegin moyinniń ishinde bolǵan tórtinshi fasciyası payda etedi.
Moyıntırıq vena salmasınıń sırtqı tárep shetin atlarda moyin dıń ter iva teriosti muskulı payda etedi.
Moyıntırıq venası (vena jugularis) - ekinshi moyin umumrtqasi tuwrısınan ishki hám sırtqı jaq venalarınıń qushilishidan payda bolıp kranial qopqa venaǵa quyıladı.
Qaramallarda moyıntırıq venasınıń diametri 3 sm hám odan úlken bolıp, ishki maydanında ishki hám sırtqı vena qosılǵan orından 10 -12 sm, atlarda 12-17, 5 sm uzınlıqta qaqpaqları boladı. Usınıń sebepinen moyıntırıq venasın punksiya qılıp atırǵanda ıqtıyat bolıw kerek.
Qaramallarda moyıntırıq vena moyin baǵdarında salma boylap moyin shólkemlerinen tóstiń so'rg'ichsimon muskulı járdeminde ajralıp turadı.
Gegirdek (trachea) - biriktiruvchi toqımalar Menen birlesken shemirshek sheńberlerden ibarat bolıp, qaramallarda 45-55 ta, atlarda 48-60 dane boladı.
Shemirshek sheńberler shemirsheklerora baylamlar Menen birikib, qaramallarda joqarıdan, atlarda dorsa-ventral bólegi bolıp tabıladı. Shegirdektiń ishki maydanı silekey qabattan ibarat bolıp hilpirovchi epiteliylardan ibarat. Shegirdektiń lateral maydanınan qan tamır hám nerv tamırları ótedi. Birinshi, ekinshi hám úshinshi shemirshek sheńberleri astında eki bólekten ibarat qalqansimon bez jaylasadı.
Ayrım jaǵdaylarda qosımsha qalqansimon bez boladı. Qaytarda nerv, qalqansimon bez hám shegirdekti jeke fasciya qorshap turadı.
Ulıwma uyqı arteriyasınıń Gegirdek tarmaqları qan menen taminlansa aljasqan hám simpatik nervler Innervaciya etedi.
Óńesh (esophagus) shilimshiq muskullı trubka formasında bolıp xalqumdan baslanadı. Óńesh 3-4 moyin omırtqasıǵa shekem dorsal, yaǵnıy Gegirdek ústinde, 4-moyin omırtqasınan 7-moyin omırtqasıǵa shekem shegirdektiń shep qaptal tárepinde, 7-moyin omırtqasınan taǵı Gegirdek ústine shıǵıp kókirek qápesi ókpe bólekleri arasınan hám diafragmadan ótip qarın boslig'igacha dawam etedi.
Atlarǵa qaraǵanda, qaramallar kekirdagi keń, baslanǵısh hám aqırǵı bólekte muskullı diywaldıń qalıńlashganligi sebepli toraygan boladı. Onıń uzınlıǵı qaramallarda 42-52 sm quraydı. Óńesh óz gezeginde 3, moyin-bas, moyin-tós, hám kókirek buramaların payda etip haywan bas hám moyin bólegi háreketi, sozılıwına baylanıslı bolǵan halda o'zayib-sozılıp, qisqaradı.
Óńesh diywali 3 qatlamnan, sırtqı - seroz, ishki - shilimshiq hám orta muskul qabatlarınan ibarat bolıp, óziniń jeke fasciyası menen shegirdekke jabıwıp turadı. Óńeshning uzınlıǵı boylap shep tárepinde ulıwma uyqı arteriyası, 7-moyin omırtqası baǵdarında ventral (tómengi) qırında qaytarda hám vagosimpatik nerv stvoli jaylasadı.
Qan menen támiyinleniwi - ulıwma uyqı, qalqansimon bezdiń kranial arteriyası qanı menen támiyinlenedi. Óńesh - aljasqan, til - xalqum hám simpatik nervler menen Innervaciya etedi. Qan tóbesi rva nerv qamtımı quramına tómendegi - elementler: ulıwma uyqı arteriyası (a. corotis communis) - shegirdektiń sabaqolateral, lateral hám ventrolateral júzege ótedi.
Aljasqan hám simpatik nerv - n. vagus et n. sympaticus - birgelikte qalın stvolni payda etip, qulaq aldı so'lak beziniń arqa tárep tómengi tárepinde nervler qosılıwınan payda boladı. Qaramal hám atlarda simpatik nerv stvoli kókirek qápesine kiriw ornında moyinniń (arqa) kaudal qaramallarda juldız tárizli nerv gangliyasini payda etedi.
Qaytarda nerv - n. recurrenus shep tárepten óńeshga hám de ulıwma uyqı arteriyasına ventral jaǵdayda yo'nalib, shegirdek, óńesh, qalqansimon bózga tarmaǵın berip (gortan) hiqildoqda tawsıladı hám kaudal hiqildoq (gortan) nervin payda etedi.
Kókirek boslig’inda shep tárep qaytarda nerv aorta yoyi boylap egilib Gegirdek hám kókirek diywali qabatlar arasınan ótiwi ayırım klinisistlar pikrine qaraǵanda - aortanıń kúshli pulsasiyasi nátiyjesinde nerv qisiladi hám shegirdekti keńeytiriwshi muskul funkciyası buzılıp xoshtakli dawıs shıǵarıp nápes qısılıwı gúzetiledi.
Shegirdektiń limfa jolları ulıwma uyqı arteriyasınıń tómengi (ventral) tárepinen ótip, moyinniń tereń hám maydan limfa túyinlerin payda etedi.
Moyin turuqning ishki venası - vena jugularis interna - tek qaramal, ıyt hám shoshqalarda bolıp, jelke, hiqildoq hám qalqansimon bez venaları qosılıwınan payda boladı.