Topografiyalíq anatomiya páni boyínsha oqíw metodikalíq-kompleks

Atlardıń bas regioninda ótkezgishli usılı arqalı nervlerdi awırıwsızlandırıw
Kóz ústi nervin N. v. Sadovskiy usılı menen awırıwsızlandırıw. Mańlay súyegin bettiń alması ósimtesi tiykarında jaylasqan kózusti tesigin teri ústinen sıypalap tabıladı (suyekten ibarat bolǵan kishi tereńshe). Sol tesik arqalı 1, 5 - 2 sm tereńlikke kóz xanasına qaray názik iyne arqalı 5 ml 3% novokain eritpesi jiberiledi. 508 minutadan keyin mańlay zonası hám joqarı qabaq óziniń seziw qábiletin joǵatadı.
Kóz astı nervin awırıwsızlandırıw. Atlardıń kóz astı tesigi hám qırınıń erkin ishinen murın joqarı jaq múyeshige shekem ótkerilgen sızıqtıń orta bóleginen 1 sm joqarıda jaylasqan. Eger joqarı labki arnawlı kóteriwshi mushagining denesin azmaz joqarı jıljıtib teri ústinen paypaslasa, bul tesikti anıqlaw múmkin. Kóz astı kanalınıń tómengi diywalına qaray 2, 5 - 3 sm tereńlikke iyne shanshıladı. 10 ml 4% novokain eritpesi jiberiledi. 10 -15 minuta waqıt ótiwi menen joqarı erin tiyisli tárepdegi murın tóbesi hám onıń jambas bólimleri, joqarı jaq sauka, qazıq Tıs hám kesetuǵın tisler ózlerin seziw qábiletin joǵatadı.
Iyek hám tómengi jaq kesetuǵın tıs nervlerin awırıwsızlandırıw. Tómengi jaqtıń tissiz jayınıń ortaların hám erin múyeshi (komissura) tegisliginen 3-4 sm tómenge túsip sıypalap onda jaylasqan iyek tesigi jaylasqanı anıqlanadı. Onıń ushın tómengi erinniń túsiriwshi muskulın azmaz joqarıǵa qaray jıljıtıladı. Iyneni aldı tómennen arqa hám joqarı tárepke qaratıp 1,5-2 sm tereńlikke shanshıp 5 ml 3% novokain eritpesin basım arqalı jiberiledi. 5-8 minut waqıt ótiwi menen tómengi erin, tómengi kesetuǵın tisler hám qazıq tıs (tiyisli tárep) ózleriniń seziw qábiletin joǵatadı.
14-Ámeliy shınıǵıw: IYTLERDE QULAQ SÍPÍRASÍN BÓLSHEKLI KESIW TEXNIKASI.
Sabaq maqseti. Studentler qulaq salasınıń anatomoTOPOGRAFIYALÍQ dúzilisi, iytlerde qulaq sıpırasın bólek kesiw texnikasın ózlestiredi.
Úskeneler, ásbap -úskeneler. Íyt, Operaciya ushın qollanılatuǵın ásbaplar, 3% yodning spirt degi eritpesi, baylaw hám tigiw materialları, 0, 5% novokain eritpesi, qulaq qısqıshı.
Sabaqtı aparıw usılı. Sabaqtıń birinshi yarımında oqıtıwshı studentlerge qulaqtıń anatomoTOPOGRAFIYALÍQ dúzilisi, iytlerde qulaq sıpırasın bólek kesiw texnikası haqqında túsinik beredi.
Sabaqtıń 2 yarımında studentler kishi gruppalarǵa bolınıp - hár bir gruppaǵa ıytlardı qulaǵın kesiw wazıypaları belgilep beriledi.
Studentler ózleri oqıtıwshı baslıqlıǵında ózbetinshe islep bilimlerin bekkemleydi.
Sabaq aqırında oqıtıwshı studentlerden soraw ótkerip bahalaydı.
Operaciya etilgen haywan atqarǵan studentler toparı tárepinen kurasiya qılıw ushın kórsetpe berilip qadaǵalaw etiledi.
Haywanlarınıń esitiw shólkemleri úsh bólekten: sırtqı, orta hám ishki qulaqtan ibarat.
1. Sırtqı qulaq - auris externa qulaq sıpırası hám onı háreketlendiriwshi járdemshi organlardan dúzilgen.
Sırtqı esitiw jolı - meatus acusticus externa sırtqı hám orta qulaq arasındaǵı jol bolıp, onıń tiykarında suyek hám sheńbersimon shemirshek - cartilago anularis boladı. Bul joldıń sırtqı bólegi qulaq sıpırası menen, ishki bólegi orta qulaq menen tutasǵan. Sırtqı esitiw jolı naqırasımon sheńber arqalı orta qulaqtan ajralıp turadı. Ol sheńber Naǵara perdege jabısqan boladı. Qaramal, qoy, eshki hám shoshqalarda bul jol uzın, atlarda qısqa hám voronkasimon boladı.
Qulaq sıpırası - auricula voronka formasındaǵı teri búrmesi bolıp tabıladı. Qulaq sıpırası kópshilik haywanlarda shemirshek plastinkadan ibarat. Onıń sırtqa shıǵıp turǵan bólegi qayiqsha - scapha, proksimal bólegi qulaq sıpırasınıń hasası - concha auricular s. rars conchalis dep ataladı. Sıpıranıń sırtqı maydanı diywali - dorsum auriculare, ishki bólegi qayiqsimon tereńshe - fossa scaphaidea dep ataladı. Bunda keń qulaq jarıqshası - fissure auriculae bolıp, onıń aldınǵı hám keyingi shetleri - margo auricula nasalis et caudalis boladı. Bul shetleri bir-biri menen birlesip, sıpıra ushı - apex auricula, bas súyekine jaqın ornı jabıwıp baylam - commissura auricula payda etedi. Qulaq sıpırasınıń sırtı kalta, ishki maydanı uzın jún menen oralǵan. Qulaq sıpırasınıń shemirsheki elastik elementtan to'zilgan. Sıpıranıń tiykarǵı may kópshikshesi - corpus adiposis de bolıp, ol qulaq háreketleniwine járdemlesedi. Qaramallardıń qulaq sıpırası keń hám jazıqlaw, qoy hám eshkilerde de sonday formada, lekin asılıp turatuǵın boladı. Shoshqalarniki keń, ashıqlaw, atlarda uzın hám tik turatuǵın boladı. Qulaq sıpırasın háreketlendiriwshi muskullar úsh gruppaǵa bólinedi:
1. Qulaq sıpırasın nıqlaytuǵın muskul - m. scutularis júdá juqa plastinkadan ibarat bolıp, sheke tereńin toltırıp turadı. Onıń orayında shemirshek qalqansha - scutulum auriculae bar. Nıqlaytuǵın muskul úsh bólekke bólinedi: a) qalqanlararo muskul - m. interscutularis sırtqı sagittal taraqtan baradı; b) mańlay qalqan muskulı - m. frontascutularis mańlaydıń sırtqı tarog'iga birlesedi; v) moyin qalqan muskulı - m. cervicoscutularis jelke tarog'idan baslanıp, shemirsheksimon qalqanchada tawsıladı.
2. Tómendegi tórtew adduktor: a) joqarıǵı adduktor - m. adductor auris dorsalis; b) orta adduktor - m. adductor auris medius; v) tómengi adduktor - m. adductor auris ventralis; g) sırtqı adduktor - m. adductor auris externus qulaq sıpırasın aylantıradı, aldınǵa tartadı.
3. Qulaq sıpırasın kóteriwshi muskullar ush bolıp, olardan:
a) uzın kóteriwshi muskul - m. levator auris longus jelke tarog'idan sıpıra tárep baradı; b) qısqa kóteriwshi muskul - m. levator auris brevus qulaq qalqanchasidan ótedi; v) orta kóteriwshi muskul - m. levator auris medius sırtqı sagittal taraqtan baslanıp sıpırada tawsıladı.
4. Tómendegi eki adduktor qulaq sıpırasın qaptal táreplerge tartadı: a) uzın adduktor - m. adductor auris longus moyin payidan qulaq sıpırasına kelip birlesedi; b) qısqa adduktor - m. adductor auris brevis joqarıdaǵı muskul menen birge baslanıp, sıpıranıń tómengi bóleginde tawsıladı.
5. Qulaqtıń tómengi muskulı - m. auricularis ventralis qulaq arqası so'lak bezinen baslanıp, qulaq sıpırasında tawsıladı, bul muskul qısqarganda sıpıranı tómenge tartadı.
Uzın hám qısqa burıwshi muskullar - m. rotator auris longus etbrevis qalqanshadan qulaq sıpırasınıń tiykarǵı bólegine baradı. Shoshqalarda joqarıdaǵı muskullar bir-birine qosılıwı nátiyjesinde sanı talay azayadı, qaramallarda ádewir irilew, atlarda kúshli rawajlanǵan bolıp, qulaq sıpırasın 1800 ge shekem bura aladı.
Orta qulaq - auris media sırtqı qulaqtan keyin kelip, qulaq súyegi boslig’inda jaylasadı. Bul Naǵara perde, tórtew esitiw suyekshesi, muskul hám shemirsheklerden ibarat. Bular hámmesi esitiw shólkemleriniń járdemshisi esaplanadı.
Naǵara boslig'i - cavum tympani de joqarıda kórsetilgen organlar jaylasadı, onıń ishki bóleginde eki ayna bar: biri dáliz túńligi - fenestra vestibule ózengi menen jabılǵan, ekinshisi shıǵanaq túńligi - fenestra cochlea, ishki Naǵara perde - membrana tympani secundaria bar. Bular aralıǵinda cho'qqayma - promontorium boladı. Orta qulaqqa esitiw jolı hám júz nerv kanalları da ashıladı.
Naǵara perde - membrana tympani orta qulaq boslig'ining qaptal tárepinde jaylasadı. Bul perde biriktiruvchi toqımadan dúzilgen bolıp, ishinde bolǵanı shilimshiq perde, sırtqı tárepi bolsa teri menen oralǵan. Naǵara perde dawıs tásirinde mudam tolqınlanıp, háreketlenedi hám dawıstı sırtdan ishkerige ótkeredi.
Esitiw suyekchalari - ossicula auditus tórtew suyekshe bolıp, dawıstı sırtqı qulaqtan ishki qulaqqa ótkeriw ushın xızmet etedi.
Shókkishshe - malleus dıń bası, moynı hám dástegi bar. Bası joqarıǵa jaylasıp, temirshiniń ásbabı menen qosıladı. Dástesi bolsa Naǵara perde menen shemirshek hám muskullar arqalı birlesedi.
Temirshiniń ásbabı - incus dıń denesi hám eki ayaqshası bolıp, qısqa ayaqshası shemirshek arqalı Naǵara boslig'i diywalına, uzın ayaqshası ózeńine birlesedi.
Chechevica tárizli suyek - os lenticulare kishi suyekshe bolıp, temirshiniń ásbabı hám ózegi súyegi ortasında jaylasadı.
Ózeńi - stapes dıń bası hám eki ayaqshası bar. Bası chechevica súyekine, ayaqshaları bolsa dáliz túńligine birlesedi. Úzeńgi moynına muskul - m. stapedus birlesken, ol úzeńgin tartıp, dawıs kúshin susaytiradi.
Esitiw nayshası - tuba auditiva orta qulaq hám xalqum ortasında jaylasadı. Ol mudam Naǵara boslig'i ishindegi hawa basımın teńlestirip turadı. Qaramal hám shoshqalarning Naǵara boslig'i onsha tar, esitiw suyekchalari qısqalaw. Qorako'l qoyida bul boslıq keń hám diywali tegis boladı. Esitiw suyekchalari da jaqsı rawajlanǵan. Atlarda boslıq keń, esitiw jolı suyek hám shemirshek bólimlerden ibarat bolıp, hawa qapshıǵı menen qosıladı.
Hawa qapshıǵı - diverticulum tubae auditiva bir tuyaqlılarda bolıp, esitiw naychasining shilimshiq perdesi bórtiwi nátiyjesinde payda boladı. Ol xalqum, hiqildoq hám bas súyegi hasası ortasında, so'lak bezi hám qanatsimon muskul astında jaylasadı.
Ishki qulaq - auris interna esitiw shólkemleriniń eń áhmiyetli hám quramalı bólegi bolıp tabıladı. Bul suyek labirint hám perde labirintdan ibarat bolıp, perde labirint funkciyası tárepinen ishki qulaqtıń tiykarǵı bólegi bolıp tabıladı. Suyek labirint menen perde labirint morfologiyalıq tárepten bir-birine uqsas boladı.
Suyek labirint - labyrinthus auris osseus qulaq súyeginiń jar taslı bóleginde jaylasadı. Ol úsh bólekten ibarat boladı: dálizi - oraylıq orında turadı, shıǵanaq dáliziniń aldınǵı tómengi tárepinde, yarım sheńber kanallar bolsa joqarı arqa bóleginde jaylasadı.
Dáliz - vestibulum sharsimon boslıq, diametri 5 mm ge shekem boladı. Ishki diywalında esitiw nervi ótiwi ushın tesikshe, qaptal tárepinde dáliz túńligi - fenestra vestibuli ózengicha menen jabıq, arqa tárepte tórtew tesik bolıp, olardan ushewi yarım sheńber kanalları tesigi bolıp tabıladı. Aldınǵı tárepten shıǵanaqtıń kanalı baslanadı, odan tómenlewde dáliz suw jolı - aquaeductus vestibuli bolıp, ol jar tas súyeginiń ishinde bolǵanına ótedi.
Yarım sheńber kanallar - canalis semicircularis ush bolıp, yontomondagisi gorizontal, joqarıǵısı sagittal hám arqa tárepdegisi segmental halda jaylasadı. Hár bir kanaldıń eki ayaqshası yamasa dálizge ashılıw jolı bar. Yarım sheńber kanallar teń tUrıq wazıypasın atqaradı.
Suyek shıǵanaq - cochleae spiral formada boladı. Onıń o'qi - modiolus hám spiral kanalı - canalis cochllaris bolıp, o'qning hasası ishki esitiw jolına qaragan, ushı - cupula cochleae qaptal tárepke, Naǵara boslıǵına qaragan boladı. Shıǵanaq ushında spiral plastinka - lamina spiralis cochleae bolıp, ol gúmbez qıstırıp qoyıw formasında tawsıladı. Spiral plastinkanıń tiykarında spiral-shıǵanaq gangliylari - gnl. spirale cochleae boladı. Shıǵanaqtıń spiral kanalın spiral plastinka ekige boladı; dáliz nárwanı - scala vestibuli dálizden doshlanadi; Naǵara nárwanı - scala tympani domalaq ayna - fenestra rotunda den baslanadı. Oǵan jaqın orından shıǵanaq suw jolı - aquaedustus cochlea baslanıp, ol da jar tas súyeginiń ishki maydanına baradı. Hár eki nárwan gúmbez astında bir-biri menen birlesedi.
Perde labirint - labyrinthus membranaceus auris suyek labirintning ishinde turadı, onnansha kishilew boladı. Ol súyri-sopaq qapshıqtan ibarat bolıp, ishinde ush perdeli yarım sheńber kanal bar. Domalaq qapshıq perdeli shıǵanaq kanalınan ibarat. Perde labirint menen suyek labirint ortasında boslıq bolıp, ol perilimfa - perilympha suyıqlıǵı menen tolǵan, olardıń diywalları tegis toqıma menen oralǵan. Perde labirintining forması tap suyek labirintga yaxshash boladı. Perde labirint óz-ara tutasıwshı boslıqlar hám kanallardıń quramalı sisteması bolıp tabıladı. Bul boslıq hám kanallardıń ishinde tınıq suyıqlıq - endolympha - endolimfa bar.
Endolimfa jolı - ductus endolymphaticus qalınlaw ayaqshası menen domalaq qapshıqǵa, náziklew ayaqshası menen súyri-sopaq qapshıqǵa birlesedi. Ol qulaq súyeginiń mıy betindegi suw jolı dahligi arqalı shıǵıp, qapshıq - saccus endolymphaticus formasında, uzınlıǵı 1 sm, eni 2 mm bolıp kengayadi. Bul qapshıq mıy qattı perdesiniń hár eki beti arasında jaylasadı. Perde labirint suyek labirintdan perilimfa boslig'i arqalı ajralıp, subaraxnoidal boslıq menen shıǵanaq hám dáliz suw jolları arqalı birlesedi. Perilimfa suw jolı boslig'i perilimfa suyıqlıǵı menen tolǵan boladı.