Tomoshalar tarixi о zbekiston Respublikasi Oliy va о ‘rta maxsus ta 'lim vazirligi 5210300 aktyorlik san'ati

Xalq kuylari yoxud termalar

Adabiyotimizdagi tizim qismining «barmoq vazni» aruz usuliga bo'ysinmay o'z yo‘li bilan borgani kabi. xalq kuylarimiz ham shashmaqom usuliga bo'ysinmay o'z yo'li bilan yurgan.
Oradagi farq shunda: xalq tizmalarining yo'li, o'lchovi bizga ma’lum, «barmoq vazni» atalgan bir o'lchov bilan yuradi. Uning beshlik, yettilik, to'qqizliq. o'n birlik... kabi turli shakllari bor. Xalq kuylarimiz qanday bastalangani hanuz o'rganilmagan. G'arb musiqa nazariyotini yaxshi biluvchi o'zbek musiqashunoslari yetishib, xalq adabiyotimiz, xalq ashulalarimiz to'g'risida tekshirishlar olib borsa, biz uchun ham. ular uchun ham yangi bir dunyo ochilgan bo'lar edi.
G'.Zafariy. M.Yunuslarning g'ayrati bilan xalq kuylari yig'ilib. 1925-yilda O'zbek davlat nashriyoti tomonidan Toshkentda bostirilgan «Xalq ashulalari» nomli kitobchada kuylarimizning quyidagi tartibini ko'ramiz: «Begijon ukam», «Yorlarim» nomli uch-to'rt kuy. «Borolmadim», «Alpomishim», «Yallama-yorim». «Dodimga yet», «G'ayro-g'ayro», «Reza». «O'rtoq», «Omon». «Gul Iola», «Qo'zijon». «Nor», «Gulyor», «Do'st-do'st». «АГ-amon», «Anorxon yorim», «Alla, aliyor, alia», «Qoshg'archa», «Chiroylik», «Qani-qani», «Qizgina». «Mallaxon», «Gul o'yin», «Qizil gul», «Chamanda gul», «Bodom qoboq», «Olma-апог». «Yalang davron», «Hoy, mening yorimsan», «Do'st xudoyim», «Omon-omon», «Yor-yor»...
Bu nomlar kuylarning ohangi, vazni, pardasi bilan munosabatli emas. Har kuyda aytiladigan ashulaning jonli bir so'zi yo bir jumiasi shu kuyning ismi bo'lgan, yo shu kuydagi ashula kimga bag'ishlangan bo'lsa, shu kishining ismi kuyning ismi bo'lgan. Yuqoridagi kuylardan «Omon yor» kuyining ashulasida «naqorat», «Sevgan yoring men bo'laman Omon yor» misrasidir. Buning eng jonli so'zi «Omon yor»dir.
«Qo'zijon», «Mallaxon» kuylarining ashulalari «Mallaxon». «Qo'zijon» degan kishilarga bag'ishlangan, shu kishilarning ismlari bu kuylarga taqalgan. Bundan tashqari: «Degma», «To'lqin», «Qal’abandi», «Chorpoti oraze-i Urganch», «Qo'shchinor», «Ko'ylakchan», «Narzu», «Eshboy», «Giryonqozoq», «Abdurahmon begi», «Junaydiyxon», «Sarboziy», «Sotliq» - «Ko'chabog'» ham deyiladir, «Rohat»kabi juda ko'p kuylarimiz bor. Bulardan har birining ikki-uch tushurmasi, ufari ham bo'ladi. «Giryonqozoq» kuyi 1850-yillari «bolasi o'lgan qozoq xotinning tizzasiga urib, sekingina yig'lashini tasvir qilib bog'langan ekan. «Abdurahmonbegi» kuyi 1895-yillarda vafot etgan shahrisabzlik Abdurahmonbek tomonidan bog'langan. «Junaydiy xon» kuyi 1875- yillarda vafot etgan shahrisabzlik Junaydiyning asaridir. Toshkent musiqachilari tomonidan chalinadirgan «Rohat» kuyi esa Shashmaqomdan «rost» maqomining «ushshoq» kuyidan so‘ng kelgan taronalarning birinchisidir. Xalq kuylari o‘z bag'rida millatning ruhiyatini, idrokini, borliqqa munosabatini hamda shodiyonasi ila shukronasini ifodalab va saqlab kelayotganligi bilan doim ardoqlidir.

2.