Tomoshalar tarixi о zbekiston Respublikasi Oliy va о ‘rta maxsus ta 'lim vazirligi 5210300 aktyorlik san'ati

Estrada va sirk

Sirk nomerlarining estrada sahnasida namoyish qilinishi ikki san’at turining azaliy hamkorligini ko'rsatadi. XX asr boshlarida konsertlarga sirk artistlarini maxsus taklif qilish boshlandi. Bunday ijodiy hamkorlik natijalarini va undagi o’zgarishlarni, rivojlanishlarni ilmiy tahlil qilib turish uchun rejalashtirgan «Sirk» jurnali Moskva shahrida 1925-yildan boshlab nashrdan chiqdi. 1927-yili ko'lami kengaytirilib, unga «Estrada» san’atini yoritish ham yuklatildi. Natijada jurnal «Sirk va estrada» deb nomlandi. Bu faoliyat 1930- yilgacha davom etdi. 1963-yildan boshlab sirk arenasida estrada artistlarining paydo bo'lishi vaestradasan’ati rivojlanishi munosabati bilan «Estrada va sirk» nomli jurnal chiqa boshladi. Bu jurnal ilmiy- ommabop bo‘lib, undan mazkur san’at turlarining barcha ilmiy va amaliy yangiliklari tahlil qilindi.
XI! BOB. YUSUF QIZIQ TOMOSHALARI

1. 
   Uch xonlik inqirozi davrida tomosha turlari
   

Rus qo‘shinlari Turkistonga 1865-yildan bostirib kirib kela boshlagan bo’lsa ham o'lkaning madaniy hayotida rus teatri faoliyati 1877-yilgacha unchalik sezilmadi. Chunki. bu yillarda hali Turkiston to‘la istilo qilib bo'linmagandi. Rus qo’mondonligi oldidaTurkistonni zabt etishni davom ettirish, markaziy strategik pozitsiyalarni egallash, Buxoro va Xiva xonliklarini ham tiz cho'ktirib itoat qildirish. umuman, Turkistonda rus hokimiyatini mustahkamlash vazifalari turardi.
Bu davrda Turkiston xonlari o‘z qo'llaridan ketgan yerlarni qaytarib olish niyatida yangi rus chegaralariga tez-tez hujum qilib turardilar. Undan tashqari o'lkaning ayrim frontlarida urush davom etmoqda edi. Natijada 1868-yilda Buxoro. 1873-yilda Xiva xonligi Rossiyaga qaram qilindi. 1876-yilda Qo'qon xonligi batamom tugatildi. Harbiy g‘alabalar Turkistoning hukmronligini to‘la ravishda mustahkamladi. Shundan so'nggina Turkistonningiqtisodiy va madaniy hayotida asta-sekin o'zgarishlar yuz bera boshladi. Bu davrda Rossiya ma'muriyati Turkistonga kelgan rus aholisining madaniy ehtiyojlarini qondirish yo'lida tadbirlar qidirdi. Peterburg va Moskvadan ko'chirilgan va o‘sha obod shaharlarning madaniy hayotiga o'rgangan chinovniklar, ularning oilalari, rus qo'mondonlari bu o‘lkada ham o'zlariga xos madaniy hayot kechirishni istardilar. Ammo markaziy Rossiyadan teatr yoki konsert truppalarini gastrolga chaqirish, shuningdek, o'lkada teatr ishlarini rivojlantirish uchun sharoit vujudga keimagan edi. Yo'lning uzoqligi, temir yo‘1 yo‘qligi qator qiyinchiliklar keitirdi. 1876-yili chegaralarning aniqlanishi va 1893-yili temir yo‘l qurilishi rus ziyolilari va san’atkorlari oqimini kuchaytirdi. 1876-yili Qo‘qon xonligi tugatilganda Yusuf Shakarjonov 8 yoshda edi.
Yusuf qiziq Shakarjonov (1868-1959) Marg'ilonda kambag‘al kosib oilasida tug'ildi. Yoshligidan xalq san’atiga qiziqib, 12 yoshidan o‘z talanti bilan xalq o'rtasida tanila boshladi. 1883-yildan 1898-yilgacha yosh Yusufjon Farg'ona san’atkorlarining ustozi Zokir eshon truppasida ishladi. Bu to‘g‘rida Yusuf qiziq quyidagicha hikoya qiladi: «Taxminan 1883-yilning kuz fasli edi. O'sha yili Marg'ilonga ruslar kelgandan so ng birinchi bor mingboshi saylovi о ‘tdi. Mamatbek maxsum mingboshi bo lib saylatidi. Shu munosabat bilan shaharning atlasfurush mahallasida bazm herildi. Bazmga Zokir eshon va и bilan birga Farg'onaning haninia yeridan mashhur qiziqlar, sozanda, raqqos va hofizlar keldi. Bu davrda o‘z qiziqligim bilan endigina tanilib kelayotgan vaqtim edi. Shu bazmda katta san atkorlar qatori men ham o‘z hunarimni ko'rsatdim. qiziq hikoyalar aytdini, o'ynadim, askiyalarga qo'shilib turdim. Zokir eshon niening chiqishlarimni kuzatib turganmi yoki odamlardan eshitganmi, ertasi kuni uyga odarn yuborib, meni oldirib keldi va о ‘ziga shogird qilib olishga roziliginmi oldi. Shundan so ‘ng о ‘n besh yil Zokir eshon va Sa ‘di maxsum to ‘dasida shogirdlik burchini o'tadim, shu davrda juda ko'p shaharlarni kezdik, odam tanidim, ustozlarning hurmatini joyiga qo'ydim, ularning taniomiy hunarini qunt bilan o'rgandim».
Qadimgi o‘zbek teatrining markazi XX asrning boshidan boshlab Marg'ilonga ko'chdi. Bu yerda o'zbek xalqiningdemokratsan’atkori, o‘zbek teatrining eng yirik namoyandasi Yusuf qiziq Shakarjonov o‘z truppasini tuzdi va o‘z maktabini yaratdi.^I

2.