To sh k en t davlat yu ridik in stitu ti

Xususiy  korxonalar  mulkining  huquqiy  maqomi.  0 ‘zbekiston 
Respublikasining “Xususiy korxona to‘g ‘risida”'gi 2003-yil  11-dekabrdagi 
qonunining  3-moddasiga  muvofiq,  mulkdor  yagona  jismoniy  shaxs 
tomonidan tuzilgan va boshqariladigan tijoratchi tashkilot xususiy korxona 
deb  e’tirof etiladi.  Xususiy korxona tadbirkorlik  subyektlarining tashkiliy- 
huquqiy shakli hisoblanadi.
Xususiy korxona  yuridik shaxs hisoblanib,  o ‘z mulkida alohida mol- 
mulkka ega bo'ladi,  o ‘z nomidan mulkiy va  shaxsiy nomulkiy huquqlarga 
ega  bo'lishi  hamda  ulami  amalga  oshirishi,  majburiyatlami  bajarishi, 
sudda  da’vogar  va javobgar  bo'ladi.  Xususiy  korxona  o'z  majburiyatlari 
bo'yicha o'ziga qarashli butun mol-mulk bilan javob beradi.
Agar  xususiy  korxona  mulkdori  korxonaning  mol-mulki  etarli 
bo'lmagan  taqdirda  xususiy  korxonaning  majburiyatlari  bo'yicha  o'ziga 
qarashli  mol-mulk  bilan  qonun  hujjatlariga  muvofiq  subsidiar  javobgar 
bo'ladi.
Xususiy  korxona  to'liq  firma  nomiga  ega  bo'lishi  lozim  va 
qisqartirilgan  firma  nomiga  ega  boiishga  haqli.  Xususiy  korxonaning 
to'liq  firma  nomi  uning  to'liq  nomini  va  “xususiy  korxona”  degan 
co'zlami  o'z  ichiga  olgan  bo'lishi  kerak.  Xususiy  korxonaning 
qisqartirilgan  firma  nomi  uning  qisqartirilgan  nomini  va  “xususiy 
korxona”  degan  so'zlami  yoki  “XK”  abbreviaturasini  o'z  ichiga  olishi 
kerak.
Xususiy  korxona  barcha  yuridik  shaxslar  singari  O'zbekiston 
Respublikasi hududida va undan tashqarida qonun hujjatlarida belgilangan 
tartibda bank hisobvaraqlari ochishi mumkin.
Xususiy  korxonaning  ustav  fondi  bo'linmasdir  va  uni  mulkdoming 
o'zi  belgilaydi.  Pul,  qimmatli  qog'ozlar,  pul  bilan  baholanadigan  boshqa 
mol-mulk  yoki  mulkiy  huquqlar yoxud boshqa  shaxsga  beriladigan  o'zga 
huquqlar  xususiy  korxonaning  ustav  fondiga  qo'shiladigan  hissa  bo'lishi 
mumkin.  Mulkdor  xususiy  korxonaning  ustav  fondiga  o'zi  kiritadigan 
mol-mulkni mustaqil baholaydi.
1 //O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to’plami, 2004 yil, 3-son, 28-modda.
I l l

---

Agar  xususiy  korxonaning  ustav  fondi  shakllantirilayotganda 
mulkdor  o ‘z  oila  a’zolarining  umumiy  (ulushli  yoki  birgalikdagi)  mulki 
hisoblangan  mol-mulkni  korxonaga  berayotgan  bo‘Isa,  ushbu  mol- 
mulkning  barcha  mulkdorlaridan  notarial  tasdiqlangan  rozilik  olish  talab 
etiladi.
Xususiy  korxona  mulkdori  korxonani  rahbar  sifatida  yakka 
boshqaradi,  korxona  nomidan  ishonchnomasiz  ish  ko‘radi,  uning 
manfaatlarini  ifodalaydi,  xususiy  korxonaning  pul  mablag‘larini  hamda 
boshqa  mol-mulkini  tasarruf  etadi,  shartnomalar,  shu  jumladan  mehnat 
shartnomalari  tuzadi,  ishonchnomalar  beradi,  banklarda  hisobvaraqlar 
ochadi,  shtatlami  tasdiqlaydi,  korxonaning  barcha  xodimlari  uchun 
majburiy bo‘lgan buyruqlar chiqaradi va ko‘rsatmalar beradi.
Mulkdori  xususiy  korxonaga  tegishli  mol-mulkni  boshqa  shaxsga 
berish,  ijaraga  berish,  garovga qo‘yish,  boshqa yuridik  shaxslaming  ustav 
fondiga  hissa  sifatida  kiritish  yoki  ushbu  mol-mulkni  boshqacha  usulda 
tasarruf etishi mumkin.
Mulkdor o ‘zi vaqtinchalik bo‘lmagan taqdirda shu muddatda xususiy 
korxonaning  mol-mulki  natsionalizatsiya  qilinmaydi,  qonunda  nazarda 
tutilgan hollar bundan mustasno.
Qonunga  muvofiq,  xususiy  korxonaning  mol-mulki  rekvizitsiya 
qilinmaydi,  xususiy  korxonaning  mulkdoriga  rekvizitsiya  qilinayotgan 
mol-mulkning  bozor  qiymatiga  muvofiq  kompensatsiyasi  to ‘lanadigan 
tabiiy  ofatlar,  avariyalar,  epidemiyalar,  epizootiyalar  va  favqulodda 
tusdagi boshqa holatlar bundan mustasno.
Xususiy  korxona  mulkdori  xususiy  korxonani  mol-mulk  majmuasi 
sifatida  sotishga,  hadya  qilishga,  vasiyat  qilib  qoldirishga  yoki  uni 
o ‘zgacha usulda boshqa shaxsga o ‘tkazishi ham mumkin.