|
Oila mulki - xususiy mulk sifatida. Oila kodeksining 23-
moddasiga ko'ra, “er va xotinning nikoh davomida orttirgan mol-mulklari,
shuningdek nikoh qayd etilgunga qadar, bo'lajak er-xotinning umumiy
mablag'lari hisobiga olingan mol-mulklari, agar qonun yoki nikoh
shartnomasida boshqacha hoi ko'rsatilmagan bo'lsa, ulaming birgalikdagi
umumiy mulki hisoblanadi”.
Er va xotinning nikoh davomida orttirgan mol-mulklari jumlasiga (er
va xotinning umumiy mol-mulkiga) er va xotin har birining mehnat
faoliyatidan, tadbirkorlik faoliyatidan va intellektual faoliyat natijalaridan
orttirgan daromadlari, ular tomonidan olingan pensiyalar, nafaqalar,
shuningdek maxsus maqsadga mo'ljallanmagan boshqa pul to'lovlari
95
(moddiy yordam summasi, mayib bo'lish yoki salomatligiga boshqacha
zarar yetkazish oqibatida mehnat qobiliyatini yo‘qotganlik munosabati
bilan yetkazilgan zarami qoplash tarzida toiangan summalar va boshqalar)
kiradi. Er va xotinning umumiy daromadlari hisobiga olingan ко‘char va
ko'chmas ashyolar, qimmatli qog‘ozlari, paylari, omonatlari, kredit
muassasalariga yoki boshqa tijorat tashkilotlariga kiritilgan kapitaldagi
ulushlari hamda er va xotinning nikoh davomida orttirgan boshqa har
qanday
mol-mulklari,
ular er yoki xotindan birining
nomiga
rasmiylashtirilgan yoxud pul mablag'lari kimning nomiga yoki er va
xotinning qaysi biri tomonidan kiritilgan bo‘lishidan qat’i nazar ular ham
er va xotinning umumiy mol-mulki hisoblanadi.
Er va xotindan biri uy-ro‘zg‘or ishlarini yuritish, bolalami parvarish
qilish bilan band bo'lgan yoki boshqa uzrli sabablarga ko‘ra mustaqil ish
haqi va boshqa daromadga ega bo'lmagan taqdirda ham er va xotin
umumiy mol-mulkka nisbatan teng huquqqa ega bo'ladi”.
Er-xotindan har birining sovg'a sifatida nikoh tuzishdan keyin olgan
mulklari, jumladan, to'y munosabati bilan yoki to'ydan keyin olgan
sovg'alari, agar ular umumiy foydalanish buyumlaridan iborat bo'lsa, er-
xotinning birgalikdagi umumiy mulki tarkibiga kiradi.
Nikohni tegishli tartibda qayd ettirmasdan turib er-xotin bo'lib
yashash ulaming mulkini birgalikdagi umumiy mulk deb topish uchun
asos bo'lmaydi.
Nikohni qayd ettirmagan holda bir oila bo'lib yashagan shaxslaming
mulkiy munosabatlari fuqarolik qonunlari normalari bilan tartibga solinadi.
1944-yil 8-iyulga qadar er-xotin bo'lib yashaganlaming orttirgan
mulklariga nisbatan bo'lgan munosabatlar bu qoidadan mustasnodir1.
Er-xotinning tekinga olgan mulklari, jumladan, to'y munosabati bilan
olgan sovg'alar (to'ydan keyin o'tkaziladigan marosimlardan olgan
sovg'alari), agar ular umumiy foydalanish buyumlaridan iborat bo'lsa, er-
xotinning birgalikdagi umumiy mulki tarkibiga kiradi.
Agar er-xotinning xotinning har biriga tegishli bo'lgan mulkiga
nikohlari davomida shu mulkning qiymatidan ancha oshiq mablag'
sarflanganligi (qayta ta’mirlash, qo'shimcha qurilish qilish, qayta
o'zgartirish va h.k.) aniqlansa, bu mulk er-xotinning birgalikdagi umumiy
mulki deb topilishi mumkin.
Fermer xo'jaligi va dehqon xo'jaligi a’zolarining birgalikdagi mulki
bo'lgan mol-mulkka nisbatan er va xotinning egalik qilish, foydalanish,
1 Otaho’jaev F.M. Oila huquqi. -Toshkent: TDYI, 2005.
96
tasarruf etish huquqlari fermer xo'jaligi va dehqon xo'jaligi to'g'risidagi
qonunlarda belgilanadi.
Fenner xo'jaligi va dehqon xo'jaligining mol-mulkini bo'lish
O'zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 223 va 225-moddalarida
nazarda tutilgan qoidalar asosida amalga oshiriladi.
O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining “Sudlar tomonidan
nikohdan ajratish haqidagi ishlami ko'rishda qonunlami qo'llash amaliyoti
to'g'risida”gi 1998-yil 11-sentyabrdagi 22-son Qarorida ko'rsatilishicha,
“Er va xotinning umumiy mol-mulkini bo'lishda hamda ulaming shu mol-
mulkdagi ulushlarini aniqlashda, agar er va xotin o'rtasidagi nikoh
shartnomasida boshqacha hoi nazarda tutilmagan bo'lsa, er va xotinning
ulushlari teng hisoblanadi.
Sud voyaga yetmagan bolalaming manfaatini yoki er-xotindan
birining e’tiborga sazovor manfaatlarini hisobga olib, jumladan, agar er
yoki xotin uzrsiz sabablarga ko'ra daromad olmagan bo'lsa yoki er va
xotinning umumiy mol-mulkini oila manfaatlariga zarar yetkazgan holda
sarflagan bo'lsa, er va xotinning umumiy mol-mulkidagi ulushlari
tengligidan chekinishga haqlidir”.
O'zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksining 210-
moddasiga muvofiq, sud mol-mulkni natura tarzida undirish to'g'risida
chiqargan hal qiluv qarorida, agar hal qiluv qarorini ijro etish vaqtida
mazkur mulk naqd bo'lmasa, javobgardan undirib olinishi lozim bo'lgan
mulk qiymatini ko'rsatadi.
Oila kodeksining 25-moddasiga muvofiq, er va xotinning nikohga
qadar o'ziga tegishli bo'lgan mol-mulki, shuningdek ulardan har birining
nikoh davomida hadya, meros tariqasida yoki boshqa bepul bitimlar
asosida olgan mol-mulki ulardan har birining o'zining xususiy mulki
hisoblanadi.
Er yoki xotindan faqat bittasiga tegishli bo'lgan va u tomonidan
tasarruf etiladigan' mulk xususiy mulk hisoblanadi. Xususiy mulkka
quyidagilar kiradi: er yoki xotinning nikohga qadar o'zlariga tegishli
bo'lgan mulki (masalan: uy, uy jihozlari, omonat kassasiga qo'yilgan pul,
qimmatbaho qog'ozlar va boshqalar); nikoh davomida hadya yoki meros
tariqasida olgan mulklari; to'y sovg'alari, agar ular er yoki xotindan
birining shaxsiy foydalanishi uchun mo'ljallangan bo'lsa (qimmatbaho va
serhasham buyumlar bundan mustasno); er yoki xotin tomonidan olingan
Davlat mukofotlari va sovg'alar (masalan, oltin soat, mototsikl, mashina
va boshqalar); er-xotinning nikoh tuzishga qadar olgan hadyalari
1 O ’zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi qarorlarining to’plami. 1991-1998. -Toshkent: Sharq, 1999. 142-b.
(kelinning sepi va hokazolar), bu buyumlardan turmushda birgalikda
foydalanishdan qat’i nazar, ulaming birgalikdagi umumiy mulki tarkibiga
kirmaydi; er-xotinning biriga nikohga qadar tegishli bo'lgan yoki u nikoh
davomida hadya yoxud meros tarzida olgan ko'chmas mol-mulk,
jumladan, uy-joy nikoh davomida er-xotindan birining yoki ikkalasining
mablag'lari hisobiga kapital ravishda ta’mirlanganligi yoki qayta
qurilganligi sud tomonidan aniqlangan taqdirdagina
er-xotinning
birgalikdagi umumiy mulki deb hisoblanishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
