Тўловга қобилиятсизлик белгилари

18,760
19,604
Умумий мол-мулк		37,210	37,129
Фондлар
Жамғарма фондлар		7,429	4,958
Адолатли қиймат заҳиралари		2,524	2,348
Ҳорижий валюталар ҳисоб-китоби бўйича заҳиралар		2,635	2,828
Хайрия фондлари ва бошқа фондлар		2,766	2,426
		4,774	6,904
Жорий мажбуриятлар
Кредиторлик қарзлар		9,119	4,932
Таъминот		416	349
Авансга олинган тўловлар ва йиғимлар		13,029	12,969
		22,564	18,250

Ушбу жадвалда жорий мол-мулкнинг қиймати 18,760 фунт стерлингни, жорий мажбуриятлар эса 22,564 фунт стерлингни ташкил этишини кўришимиз мумкин ва бу balance-sheet тўловга қобилиятсизлик мавжудлигидан далолат беради⁷.

Бу ҳолат корхонанинг фаолияти ва молиявий ҳисоботларини чуқур ва оқилона билишни талаб қилади. Одатда, фақат “ичкаридагилар” (директорлар ва акциядорлар каби) бу маълумотга эга бўлади. Шу боис, balance-sheet тўловга қобилиятсизлик асосидаги суд ҳужжатлари сash-flow тўловга қобилиятсизликка қараганда нисбатан камроқ қабул қилинади.
Тўловга қобилиятсизликнинг шартли белгилари бир юрисдикция таркибида қуйидагиларга боғлиқ равишда ҳам келтирилиши мумкин:
– қарздорнинг ўзига;
– банкротлик ишини қўзғатаётган шахсга;
– айрим ҳолатларда қўлланилаётган таомилларга (тугатиш ёки реабилитация).
Масалан, банкротлик ишини қўзғатиш ҳуқуқи фақат қарздорга берилиши мумкин. Ёки айрим ҳуқуқ-тартиботларида қарздорнинг ўз ташаббуси билан билан банкротлик ишини қўзғатиши мажбурият сифатида кўрсатилган. Тўловга қобилиятсизлик белгилари вужудга келган пайтдан зудлик билан банкротлик ишини қўзғатиш ёки тўловга қобилиятсизлик ҳавфи борлиги натижасида мурожаат қилиш қарздор молиявий ҳолатининг ёмонлашиш рискини камайтиради. Бошқа томондан қарайдиган бўлсак, қарздорнинг банкротлик ишини қўзғатиши кредиторлар билан неформал тарзда қарздорликни бартараф қилиш имкониятини пасайтиради.


3.2. Пул мажбуриятлари ва мажбурий тўловлар

Тўловга қобилиятсизлик белгиларини аниқлашда пул мажбуриятлари ва мажбурий тўловлардан бўлган қарзлар инобатга олинади. Пул мажбурияти – қарздорнинг фуқаролик-ҳуқуқий шартномаси бўйича ҳамда қонун ҳужжатларида назарда тутилган бошқа асосларга кўра кредиторга муайян пул суммасини тўлаш мажбурияти ҳисобланса, мажбурий тўловлар – давлат бюджетига ва давлат мақсадли жамғармаларига тўланадиган солиқлар ва бошқа мажбурий тўловлардир.

Иш ҳақи, муаллифлик шартномалари бўйича ҳақлар, алиментларни тўлаш бўйича қарздорлик, шунингдек ҳаёт ёки соғлиққа етказилган зарарнинг ўрнини қоплаш ва маънавий зиённи компенсация қилиш ҳақидаги талаблар тўловга қобилиятсизлик белгиларини аниқлашда инобатга олинмайди. Банкротлик тўғрисидаги иш тадбиркорлик фаолияти билан чамбарчас боғлиқ бўлганлиги сабабли, пул мажбуриятлари бўйича кредиторларга устуворлик берилади. Кўплаб давлатларда мажбурий тўловлар бўйича кредиторларга банкротлик ишини қўзғатишга ваколат берилмаган.
Банкротлик тўғрисидаги қонуннинг 63-моддасида иш ҳақи, муаллифлик шартномалари бўйича ҳақлар, алиментларни тўлаш бўйича қарздорлик, шунингдек ҳаёт ёки соғлиққа етказилган зарарнинг ўрнини қоплаш ва маънавий зиённи компенсация қилиш ҳақидаги талаблар бўйича қабул қилинган суд ҳужжатлари, банкротлик тўғрисидаги иш қўзғатилган тақдирда ҳам, ижро этилиши кўрсатилган. Мазкур норма ҳам бу тоифадаги талабларнинг тўловга қобилиятсизлик белгиларини аниқлашда ҳисобга олинмаслигини англатади.
Пул мажбуриятлари ва мажбурий тўловларнинг миқдори ва таркиби, қоидага кўра, қарздорни банкрот деб топиш ҳақида ариза иқтисодий судга тақдим қилинган пайт билан аниқланади. Ушбу ҳолат принципиал аҳамиятга эга, чунки кредиторлар йиғилишида ҳар бир кредитор умумий кредиторлик қарзидаги ўз улушига мутаносиб овозлар сонига эга бўлади.
Шуни алоҳида таъкидлаш жоизки, тўловга қобилиятсизлик белгилари банкротлик ишини қўзғатиш учунгина эмас, балки ундан олдин кредиторлар билан ўзаро келишган ҳолда тўловга қобилиятсизликни бартараф қилишда ҳам қўлланилади.