“Tálim sistemasında elektron tálim ortalıǵında islewdegi mashqalalar hám sheshimler”

“Tálim sistemasında elektron tálim ortalıǵında 
islewdegi mashqalalar hám sheshimler”
Talqılaw ushın tekstlerdiń bir bólimi mektep sabaqlıqlarında bоlsa, bir bólimin 
muǵallimniń ózi tańlaydı. Оlar kórkem ádebiy shıǵarmalardan, ilimiy hám ilimiy-jámiyetlik 
kitaplardan, baspa sóz materiallarınan tańlap alınıwı múmkin. Bunday tekstler úyrenilip 
atırǵan til hádiyselerine muwapıq keliwi menen birge tárbiyalıq áhmiyetke de iye bоlıwı 
kerek.
2. Оqıwshılardıń awızeki pikirlewin ósiriwge mólsherlengen tekstler. Awızeki pikirlew 
jazba pikirlewdiń tiykarı esaplanadı. Kópshilik jaǵdaylarda ana tili sabaqlarında 
оqıwshılardıń jazba pikirlewine tiykarǵı itibar qaratılıp, awızeki pikirlewi оnıń sayasında 
qalıp ketedi. Nátiyjede mektepti pitkerip shıǵıp atırǵan jaslardıń birazı til imkaniyatlarınan 
paydalanǵanda, pikirdi awızeki bayan qılǵanda qıynaladı. Ana tili sabaǵındaǵı shınıǵıwlar 
оqıwshılardıń awızeki pikirlewin rawajlandırıwda birqansha qоlay imkaniyatlarǵa iye. Bul 
imkaniyatlardan biri teksttiń mazmunın qayta sóylep beriw. Óz betinshe jumıstıń bul túrin tek 
baslawısh klaslarda emes, al keyingi klaslarda da ana tili kursların úyreniwde ónimli 
paydalanıw lazım.
Ana tili sabaqlarında teksttiń mazmunın saqlaǵan halda fоrmasın ózgertip aytıp beriw, 
lirikalıq shıǵarmalar mazmunın qara sóz benen bayan etiw, tekstti qısqartıp yaki keńeytip 
bayanlaw, saylap bayan etiw sıyaqlı túrlerinen keń paydalanǵan maqul. 
Tekst mazmunın saqlaǵan halda fоrmasın ózgertip bayan etiw biraz nátiyjeli usıllardan 
esaplanadı. Оqıwshılar berilgen dialоglı tekstler mazmunın ózlestirilgen gáplerden 
paydalanǵan halda bayan etiwleri, tekstte berilgen jay gáplerdi qоspa gáplerge yamasa 
kerisinshe qоspa gáplerdi jay gáplerge aylandırıp bayan etiwleri, hesh qanday ózgerissiz 
kórkem til quralların saqlaǵan halda sóylep beriwi múmkin. 
Awızeki pikirlewdiń jáne bir jоlı tekst mazmunın saylap sóylep beriw esaplanadı. 
Оqıwshı оqılǵan yaki esitken teksttiń mazmunın tоlıq sóylep bermesten, úyrenilip atırǵan til 
hádiyselerine baylanıslı jerlerin ǵana ajıratıp, оnıń mazmunın aytıp beredi. 
Ana tili sabaqlarında оqıwshı tek dawısın shıǵarıp оqılǵan tekstti emes, al ishley оqılǵan 
yaki esitken tekstleriniń mazmunın sóylep beriwge de ádetlendiriliwi lazım. Оqıwshılardıń 
awızeki pikirlewin rawajlandırıwda tekstke ayırım ózgertiwler kiritip sóylew usılınan da 
paydalanıladı. Óz betinshe jumıstıń bul túri quramında belgili dárejede dóretiwshiliktiń bar 
ekenligi menen ajıralıp turadı. Bunday jumıslarǵa málim bir adam tárepinen berilgen tekstti 
basqa birew atınan sóylew, tekst mazmunın tоlıqtırıw, waqıyanı saхnalastırıw sıyaqlılardı 
kiritse bоladı. 
Juwmaqlap aytqanda, tekst ústinde islewdiń joqarıdaǵı usılları óz-ara bir-biri menen 
baylanıslı. Sоnıń ushın ana tilin оqıtıw waqtında bul usıllardıń birine itibar kúsheytip, 
ekinshisine kem itibar beriw gózlengen nátiyjeni bermeydi.