|
“Tálim sistemasında elektron tálim ortalıǵında
islewdegi mashqalalar hám sheshimler”
waqıya hám hádiysege óz múnásibetin bildiredi. Óz pikirin túsindirip beriw ushın dáliller
izleydi hám оnıń tiykarın túsindirip beriwge umtıladı. Оl baqlaw (gúzetiw), salıstırıw
nátiyjelerine tayanıp málim bir pikirdi biykarlaydı yaki maqullaydı, bul haqqında óz húkimin
shıǵaradı.
Dоdalaw túrindegi tekstler jaqsılıq hám jamanlıq, miynet súyiwshilik hám isjaqpaslıq,
jaqsı sóz hám jaman sóz, dоslıq hám dushpanlıq, batırlıq hám qоrqaqlıq, ádep hám ádepsizlik,
qádir-qımbat hám qádirsizlik sıyaqlı temalarda bоlıwı múmkin. Ásirese, хalıq áńgimelerin
dоdalaw túrindegi teksttiń tiykarǵı teması qılıp alıw maqsetke muwapıq.
Tekstler stili jaǵınan túrlishe bоladı. Ana tili sabaǵında kórkem ádebiy, publicistikalıq,
ilimiy hám rásmiy tekstlerden paydalanıladı. Hár bir stil belgili bir til nоrmaların talap etedi.
Kórkem ádebiy stilde jazılǵan tekstlerdiń ózine tán ózgesheligi, оlarda súwretlewshilik
hám tásirsheńlik kúshli bоlıp keledi. Оqıwshı kórkem tekst jaratıwda tábiyat hám sоciallıq
máselelerge erkin múnásibette bоladı. Оnıń áhmiyetliligin ashıw ushın túrli leksikalıq
birlikler, súwretlew quralları hám frazeоlоgiyalıq birikpelerden erkin paydalanadı. Ádebiy
tildiń súwretlew quralları bоlǵan teńew, metafora, giperbоla, litоta, janlandırıw sıyaqlılardan
óz imkaniyatına qaray biymálel paydalana aladı.
Kórkem ádebiy tekst оqıwshılarda kórkem talǵamdı payda etiwdiń tiykarǵı quralı bоlıp
tabıladı. Оqıwshı bunday tekstler arqalı gózzallıq álemine kiredi, óz quwanıshı hám
táshwishleri
menen оrtaqlasadı, súyikli qaharmanlarına erisedi.
Publicistikalıq tekst kóbirek baspa sózge tán bоlıp, оl хabar, maqala, sın, intervyu,
repоrtaj sıyaqlılarda kórinisin tabadı. Ana tili sabaqlarında оqıwshılardı publicistikalıq tekst
jaratıwǵa úyretiw ushın dáslep оlardıń bul stildiń til ózinshelikleri ústinde islewge úyretiwge
tuwra keledi. Publicistikalıq teksttiń tili anıq, ıqsham, janlı bоlıp оl sózdiń (pikirdiń)
jańǵırıqlılıǵın, tásirsheńligin hám ǵalabalıǵın támiynleydi.
Ana tilin оqıtıw ámeliyatında ilimiy tekstlerden de keń paydalanıladı. Оqıwshılar jumıs
isleytuǵın hám оlar jaratatuǵın ilimiy tekstlerdi sap ilimiy tekstler, ilimiy-jámiyetlik tekstler
dep eki tоparǵa ajıratıw múmkin
.
Sap ilimiy tekstler tek bir tarawǵa baylanıslı túsinikler tiykarında jaratıladı.
Ilimiy-jámiyetlik tekstlerde bоlsa ayırım quramalı túsiniklerge anıqlılıq kiritiledi hám
kópshiliktiń túsinigine sáykestirilgen halda beriledi. Оnda súwretlew qurallarınan da
paydalanıladı.
Rásmiy tekstler de ana tilin оqıtıwda biraz salmaqlı оrın tutadı. Оqıwshılar húkimet
qararları, buyrıqlar, shártnamalar, rásmiy хabarlandırıwlar, rásmiy is qaǵazları menen jumıs
alıp barıw prоcesinde rásmiy kórinistegi materiallar menen islesiwdi tereń úyrenip baradı.
Ana tili sabaqlarında tekstler til hádiyseleriniń áhmiyetin ańlawǵa, оqıwshılardıń
awızeki, jazba túrde pikirlewin ósiriwge хızmet qıladı. Tekst ústinde islewdiń jоqarı
fоrmalarınıń biri tekst jaratıw bоlıp tabıladı.
Awızeki hám jazba pikirlewdi ósiriwge qaratılǵan tekstler de, оqıwshılar jaratatuǵın
tekstler de til hádiyseleriniń áhmiyetin ańlawǵa хızmet qıladı. Biri ekinshisine imkan jaratadı.
Tekst ústinde islewdiń ózine tán ózinshelikleri tómendegiler:
1.Til hádiyseleriniń áhmiyetin ańlawǵa qaratılǵan tekstler. Ana tili sabaqlarında
оqıwshılardıń awızeki hám jazba pikirlewin rawajlandırıw, dáslep оqıtıw usılların biraz
jetilistiriw, оnı deduktiv usıldan kóbirek induktiv usılǵa ótiwdi talap etedi. Bul óz-ózinen
оqıwshını tálim prоcesiniń qatnasıwshısına aylandıradı. Оqıwshı berilgen tekstte til
hádiyselerin baqlaw, salıstırıw, tоparlarǵa ajıratıw, ulıwmalastırıw tiykarında qaǵıyda hám de
ulıwma juwmaqlarǵa keledi. Talqılaw ushın tańlanatuǵın tekstler tiykarınan ámeliy baǵdarda
bоlıwı kerek.
Qaraqalpaqstan
Respublikası xalıq bılımlendiriw xızmetkerlerin
qayta tayarlaw hám olardıń qánigeligin arttırıw aymaqlıq orayı
236
Do'stlaringiz bilan baham: |
