xɩzmetlerin, minez-qulqɩn, basqalarda ushɩraspaytug‗ɩn jaqsɩ ta`replerin aytɩp joqlaw, xalɩqqa
u`lken ta`sir etken. Ha`r bir awɩlda hayal-qɩzlar jaqɩn adamlarɩna bolg‗an jɩllɩ
sezimlerin
bildirgen.
Qaraqalpaqlarda ju`da` ko`p ertekler saqlang‗an. Olardɩn` ko`pshiligi a`yyemgi
da`wirlerden saqlanɩp, xalɩqtɩn` turmɩsɩnda bolg‗an ja`miyetlik siyasiy o`zgerislerdi bildirgen.
Qaraqalpaq erteklerinin` tu`rleri og‗ada ko`p. Olar o`zlerinin` mazmunɩna qarap bo`lingen.
Qaraqalpaqlar arasɩnda ken`nen taralg‗an erteklerdin` birewi orɩs izertlewshisi I.Karazin
ta`repinen 1873-jɩlɩ SHɩmbay qalasɩnan 80 jasar shamasɩndag‗ɩ ertekshi kempir awzɩnan jazɩp
alɩng‗an ha`m onɩ bastɩrɩp shɩg‗arg‗an. Bul ertek «Hayallar patshalɩg‗ɩ tuwralɩ ertek» dep atalɩp,
ol a`yyemgi amazonkalar da`wiri tuwralɩ mag‗lɩwmatlar beredi. Sonday-aq «Anqaw mergen»,
«Jiyrenshe sheshen», «Aldar ko`se», «Xoja Nasraddin» usag‗an ertekler bolg‗an. Ko`p ertekler
qon`sɩ xalɩqlardɩn` ertekleri menen jaqɩn bolg‗an.
Qaraqalpaqlarda geypara adamlardɩn` o`mirine baylanɩslɩ ku`ldirgi so`zler ko`p bolg‗an.
Olardan O`mirbek laqqɩ tuwralɩ ko`plegen ku`ldirgi so`zler saqlanɩp bizin` ku`nlerimizge shekem
jetip kelgen.
Qaraqalpaqlar arasɩnda a`yyemgi waqɩtlardan beri qaharmanlɩq da`stanlar ken`nen
taralg‗an. Olardan «Qɩrɩq qɩz», «Alpamɩs», «Qoblan», «Ma`spatsha» usag‗an qaharmanlɩq
da`stanlar ken`nen ma`lim. Olar xalɩq tariyxɩnɩn` joldasɩ bolg‗an. Qaraqalpaqlar eski da`stanlardɩ
yadɩnda saqlawg‗a, onɩ a`wladtan-a`wladqa jetkeriwge u`lken itibar bergen.
Qaraqalpaqlar arasɩnda en` su`yikli batɩrlɩq da`stanlardan biri «Edige» da`stanɩ bolɩp
esaplanadɩ. Izertlewshilerdin` ko`rsetiwi boyɩnsha «Edige» da`stanɩnda su`wretlengen waqɩyalar,
adamlardɩn` atlarɩ tariyxta bolg‗an. Qaraqalpaq jɩrawlarɩ bul da`stang‗a xalɩqtɩn` basɩnan o`tken
tariyxiy waqɩya sɩpatɩnda qarag‗an.
Qaraqalpaq xalqɩnɩn` turmɩsɩnda «Qɩrɩq qɩz» da`stanɩ en` a`hmiyetli orɩn iyeleydi. Onda
qaraqalpaq xalqɩnɩn` turmɩsɩ ha`m ma`deniyatɩ tuwralɩ ko`plegen mag‗lɩwmatlar bar.
Qaraqalpaq xalqɩnɩn` «Alpamɩs» da`stanɩnda da a`yyemgi da`wirdegi tariyxiy waqɩyalar
menen birge XVIII-XIX a`sirdegi azatlɩq gu`resi o`z sa`wlesin tapqan.
Qaraqalpaqlar basqa tu`rkiy xalɩqlarg‗a uqsap awɩzsha an`ɩzlarg‗a u`lken itibar bergen.
Qaraqalpaqlar tariyxɩ boyɩnsha ko`plegen mag‗lɩwmatlar jɩynag‗an akademik S.Kamalov,
ko`rnekli tariyxshɩlar T.A.Jdanko, R.
Qosbergenov, U. SHalekenov, L.S.Tolstova o`zlerinin`
tariyxiy miynetlerin jazba tariyxiy derekler menen birge qaraqalpaqlar arasɩnan jɩynalg‗an
an`ɩzlar, tariyxiy a`psanalar negizinde jazdɩ. Olardɩn` pikiri boyɩnsha XVIII-XIX a`sirdegi
qaraqalpaqlardɩn` Sɩrda`rya, Jan`ada`rya, A`miwda`rya boyɩndag‗ɩ qonɩslarɩ, olardɩn` Orta Aziya
jerlerine qonɩslasɩw tariyxɩ boyɩnsha awɩzsha mag‗lɩwmatlarɩ, Xiywa xanlɩg‗ɩnɩn`
tariyxiy
mag‗liwmatlarɩ menen tuwra keletug‗ɩnlɩg‗ɩn ko`rsetken.
Tolg‗awlar. Qaraqalpaqlar jawgershilikti ko`p ko`rgen xalɩq.
Sonlɩqtanda
xalɩqtɩn` awɩr
awhalɩ, o`zlerinin` otɩrg‗an jerlerin taslap ko`shiwi tuwralɩ jɩrawlar ta`repinen atqarɩlɩp usɩ
ku`nlerge shekem jetken.
Ormambet tolg‗awɩ XVI a`sirdin` waqɩyalarɩn sa`wlelendirgen.
Ormambet tariyxta
bolg‗an adam. Ol nog‗aylɩ awqamɩnɩn` basshɩsɩ bolg‗an, qaraqalpaqlardɩn` nog‗aylɩ da`wirindegi
tariyxɩ boyɩnsha ko`plegen mag‗lɩwmatlar
beredi.
Qaraqalpaq a`debiyatɩ wa`killeri.
Do'stlaringiz bilan baham: