Тизимли таҳлилнинг ривожланиш тарихи, предмети, мақсади

тизимли
фикрлашдир
. Баъзида уни аналитик фикрлашга тенглаштирадилар, аммо бу
тенглаштириш тўлиқ маънода эмас. Тафаккур аналитик бўлиши мумкин,
тизимли ёндошиш
эса, тизимлар назариясига асосланган методологиядир.
n
Предметли
(предметга йўналтирилган)
фикрлаш
– бу хусусий ва умумий
воқеалар ва ҳодисалар қаторида, бир мақсадга йўналтирилган ҳолда (одатда,
ўрганиш мақсадида) сабаб-оқибат алоқаларини ва қонуниятларини топиш,
аниқлаш ва фаоллаштиришга ёрдам берувчи метод (принцип)дир. Кўп ҳолларда
бу системаларни тадқиқ қилишнинг методикаси ва технологиясидир.
Илмий билим сифатида тизимли таҳлилнинг зарурий атрибутлари
(ташкил этувчилари) :
n
предмет соҳасининг мавжудлиги – тизим (система)лар ва тизим
процедуралари;

---

6
n
тизимнинг умумий хоссалари ва атрибутларини аниқлаш, системага солиш,
баён этиш;
n
бу тизим (система)ларда қонуниятлар ва инвариантларни аниқлаш ва баён
этиш;
n
тизимларни, уларнинг табиатини ва атроф-муҳит билан алоқасини ўрганиш
учун қонуниятларни фаоллаштириш;
n
тизимлар ҳақидаги билимларни жамлаш, сақлаш ва фаоллаштириш
(коммуникатив функция).
Тизимли таҳлил бир қатор умумий тамойил (принцип)ларга таянади,
уларнинг ичида:
n
Дедуктив кетма-кетлик принципи
– бу тамойилга кўра тизим босқичлар
бўйича кетма-кет: атроф-муҳит ва бир бутун билан боғлиқликдан то қисмларнинг
бир бутун билан боғлиқлигигача, кўриб чиқилади (тизимли таҳлилнинг
босқичларида бу савол батафсил кўрилади);
n
жамлаб (интегрир) қараб чиқиш тамойили
– бунда, системанинг ҳатто
алоҳида ички қисмлари қаралганда ҳам, ҳар бир система узлуксиз бир бутун
бўлиши керак;
n