Тизимли таҳлилнинг ривожланиш тарихи, предмети, мақсади

3.
Муносабатлар алгебраси – тизимлар назариясининг универсал аппарати
сифатида.
4- маъруза. Тизимлар классификацияси (синфланиши)
Режа:
I Тизим классификацияси
II Тизим мураккаблиги
Тизимни ҳар хил мезонларга кўра синфлаш мумкин. Уни қатъий равишда
амалга ошириш мумкин эмас, у мақсад ва ресурсларга боғлиқ.
Синфлашнинг асосий усулларини
(тизимларни синфлашнинг бошқа
мезонлари ҳам бўлиши мумкин) келтирамиз:
•
Тизимнинг атроф-муҳитга муносабатига кўра;
•
Тизимнинг 
келиб 
чиқишига (элементларига, алоқаларига, ички
тизимларига) кўра;
•
Тизим ўзгарувчиларининг баёнига кўра;
•
Тизим ишлаш қонуни (қонунларининг) баёнига кўра;
•
Комбинир бошқариш (автоматик, ярим автоматик, автоматлаштирилган,
ташкилий) билан тизимни (тизим ичида) бошқариш усулига кўра.
Агар тизимни тадқиқ қилиш ёки моделирлаш унинг катта ўлчамига (яъни
тизим ҳолатлари тўплами S катта ўлчамга эга) кўра қийин бўлса, бундай
тизим
катта
дейилади.

---

14
Агар тизимда ҳолатларни, иш бажариш қонуниятларини самарали баён
этиш, тизимни бошқариш (аниқлаш, бошқарувчи параметрларни баён этиш) ёки
бундай тизимларда қарорлар қабул қилиш (уларда ҳамма вақт қарор қабул қилиш
ички тизими бўлиши керак) учун ресурслар (асосан информацион) етарли
бўлмаса, бундай
тизим мураккаб
дейилади.
Баъзан тизимнинг уч хил баёнига кўра унинг траекториясини, моҳиятини
аниқлаш мумкин бўлмаса ва шу сабабли яна қўшимча (ҳаракатнинг интеграл
модели ёки конфигуратор) – морфолого-функционал-инфологик интеграл баён
зарур бўлса, бундай
тизим мураккаб
ҳисобланади.
Мураккаб тизимлар ҳар хил мураккаблик турларида бўлиши мумкин:
•
Таснифли ёки ташкилий ( таснифни қуриш, баён этиш, бошқариш учун
ресурс етишмайди);
•
Динамик ёки вақтга боғлиқ (тизим ҳаракати динамикасини баён этиш ва
унинг траекториясини бошқариш учун ресурслар етишмайди);
•
Информацион 
ёки 
информацион-мантиқий, инфологик (тизимни
информацион, информацион-мантиқий баён этиш учун ресурслар етмайди);
•
Тадқиқотни ҳисоблаш ёки амалга ошириш (тизим параметрлари
ҳисоблашларини самарали прогноз қилиш учун ресурслар етмайди ёки уларни
ўтказиш ресурслар етишмаслиги сабабли қийин);
•
Алгоритмик ёки конструктив (иш бажариш алгоритмини баён этиш ёки
тизимни бошқариш учун, тизимни функционал баён этиш учун ресурслар
етмайди);
•
Ривожланиш ёки эволюция, ўз-ўзини ташкил этиш (барқарор ривожланиш,
ўз-ўзини ташкил қилиш учун ресурслар етмайди).