Tizim va signallarni qayta ishlash O’quv uslubiy majmua

qattiq
" va "
yumshoq
" real vaqt 
tizimlari [22]. 
“
Qattiq
” real vaqt tizimlari ishlov berish dasturlarini bajarishda hech qanday 
kechikishlarga yo‘l qo‘ymaydi, chunki bu ishlash jarayoninig buzilishiga (ishlamay 
qolish, rejimdan chiqish, jadvalning buzilishi) yoki hatto to‘xtab qolish va baxtsiz 
hodisaga olib kelishi mumkin. Parvozlarni boshqarish tizimlari (samolyotlar, raketa, 
sun’iy yo‘ldosh) qattiq tizimlarga misol bo‘lishi mumkin. 
“
Yumshoq
” real vaqt tizimlari uchun ishlov berish jarayonidagi kechikish 
juda muhim emas, ammo bu ishlamay qolishi va ishlashning pasayishiga olib kelishi 
mumkin. Kompyuter tarmog‘ini boshqarish yumshoq tizimga misol bo‘la oladi. 
Agar tizim keyingi qabul qilingan ma’lumot paketini qayta ishlashga ulgurmagan 
bo‘lsa, bu ma’lumotlar yo‘qotilishiga olib keladi, ammo tizim ma’lumotlar 
uzatishning umumiy tezligini pasaytirish orqali takroriy jo‘natishni ta’minlay oladi. 
5.3. Joriy dasturning uzilish rejimi 
SRIB ning real vaqt tizimlarida protsessorlardan foydalanganda, tez-tez ba’zi 
bir manbadan kelgan signal bo‘yicha joriy dasturning bajarilishini to‘xtatish zarurati 
yuzaga keladi. Bunday vaziyatda (5.3-rasm) joriy dasturning bajarilishi to‘xtatiladi, 
uning uzilish paytidagi holati saqlab qo‘yiladi.

---

76 
5.3-rasm. Joriy dasturni to‘xtatish jarayonini amalga oshirish 
Vujudga kelgan vaziyatni bartaraf etish uchun mo‘ljallangan, oldindan 
yuklangan boshqa maxsus dasturning bajarilishi boshlanadi. Shundan so‘ng, 
uzilishdan oldin saqlangan protsessor holati tiklanadi, ilgari to‘xtatilgan dasturning 
bajarilishi davom etadi. 
Ta’riflangan jarayon protsessorning uzilishi deb ataladi: uzilishga sabab 
bo‘lgan signal uzilish so‘rovi; bu signalning manbai uzilish manbai; uzilish sababini 
bartaraf etish bo‘yicha harakatlar ketma-ketligi uzilish xizmati tomonidan amalga 
oshiriladi va uzilishda bajarilgan dastur uzilish xizmatining muntazamligi bilan 
amalga oshiriladi. 
Uzilish manbalarining ikki turi mavjud [22]: 
–
apparat ta’minot; 
–
dasturiy ta’minot. 
Tashqi va ichki periferik qurilmalar apparat ta’minot uzilishining manbalari 
hisoblanadi. Tashqi apparat ta’minot manbasidan uzilish so‘rovi tegishli chiqish 
pinidagi faol signaldir. Tashqi uzilish manbalariga, shuningdek, barcha 
protsessorlarda mavjud bo‘lgan RESET pinidagi signal orqali bajariladigan 
protsessorning dastlabki holatini tiklash (dastlabki holatga o‘rnatish) kiradi. 
Dasturiy ta’minotining uzilish manbalariga quyidagilar kiradi: 
–
protsessorning boshqariladigan dasturiy ta’minotining uzilishi uchun 
maxsus buyruqlar. Ushbu buyruqlar foydalanuvchi tomonidan dasturning bir yoki 
Joriy 
dastur 
Uzulishlar 
uchun 
so’rov 
i - buyruq 
i+1- buyruq 
Uzilishlarni boshqarish 
dasturostisi 
Qaytish buyrug‘i 
Kiritilgan 
sikl 
Qaytish buyrug‘i 

---

77 
bir nechta nuqtalarida beriladi va amaliy dasturlarning bajarilishining tegishli 
mavqeyini belgilashi mumkin; 
–
istisno vaziyatlarda protsessorning reaksiyasini namoyish etuvchi buyruq 
bajarilganda paydo bo‘ladigan boshqarilmaydigan dasturiy ta’minot uzilishlari 
(to‘lib qolish, nolga bo‘lish, stek xatosi, yaroqsiz operatsiyalar); maxsus shartlar 
uchun uzilishlar avtomatik ravishda ham, dasturning maxsus shartlari mavjud 
bo‘lgan nuqtalarida foydalanuvchi tomonidan taqdim etilgan uzilish buyrug‘i bilan 
ham xizmat qilishi mumkin. 
Dasturiy ta’minot manbaidan uzilish so‘rovi to‘g‘ridan-to‘g‘ri uzilish 
buyrug‘i yoki protsessor holatining bitini yoki bitlarini o‘rnatishdir, bu maxsus 
holatning paydo bo‘lishini aniqlaydi va mos keladigan holatda avtomatik uzilishga 
olib keladi.