Tiykarǵı qisim: Natriy elementi haqqinda tusinik

Íqtıyat ilajları.

Sap metall natriy janǵısh. Hawada, óz-ózinen janıwǵa beyim. Suw hám hól ústler menen baylanıs qılıw ásirese qáwipli bolıp tabıladı, sebebi natriy suw menen júdá shiddadli reaksiyaǵa kirisiwedi, kóbinese jarılıw menen gidroksidi payda etedi ( NaOH)). Laboratoriyalarda az muǵdardaǵı natriy (shama menen 1 kg ge shekem ) jabıq shıyshe ıdıslarda kerosin, nafta, benzin yamasa neft astında saqlanadı, sonda suyıqlıq qatlamı barlıq metallarni qoplaydi. Natriyni metall órtga shıdamlı shkafda (seyfda) saqlaw kerek. Natriy pinset yamasa forseps menen alınadı, skalpel menen kesiledi (natriy plastik jáne onı pıshaq menen ańsatǵana kesip alıw múmkin) qurǵaqlay júzege (stol ústine emes, bálki shıyshe stakanga); kerekli muǵdar hám qaldıq asıǵıslıq menen kerosin qatlamı astındaǵı ıdısqa qaytarıladı hám kesilgen bólim kerosinga jaylastırıladı yamasa tezlik penen reaksiyaǵa kirisiwedi. Natriy menen islewdi baslawdan aldın, islew qawipsizligi boyınsha brifingdan ótiw kerek. Natriy jumisına jańa kelgenler bul jumıstı bul ishda tájiriybege iye bolǵan xızmetkerler qadaǵalawı astında orınlawları kerek. Ádetde laboratoriya sharayatında reakciyalar ushın bir neshe on grammdan aspaytuǵın natriy muǵdarı isletiledi. Kórsetiw tájiriybeleri ushın, mısalı, mektepte ximiya sabaqlarında siz bir grammdan kóp natriy alıwıńız kerek. Metall natriy menen islegenden keyin barlıq ıdıslar hám natriy qaldıqları suyultirilmagan spirt menen hám payda bolǵan eritpe kúshsiz kislota eritpesi menen zıyansizlantiriladi. Barlıq natriy qaldıqları aldın tolıq zıyansizlantirilishini támiyinlew ushın bólek itibar beriliwi kerek, sebebi taslandıq quramındaǵı natriy órt shıǵıwına, kanalizaciyasında bolsa jarılıw hám trubaning jarılıwına alıp keliwi múmkin. Natriy menen, sonıń menen birge gidroksidi hám ulıwma gidroksidi metallar menen islew barlıq kóz áynekler yamasa qorǵaw nıqap menen atqarılıwı kerek. Natriyni úyde saqlaw hám ol menen qandayda bir tájiriybe ótkeriw usınıs etilmeydi.

JWMAQ.

Jwmaqlap aytatugin bolsaq Natriy tabiyatta kop ushirasatin elementlerdin biri bolip esaplanadi. Natriy (arab, natrun, yun. nitron — tábiy soda; lot. natrium), Na — Mendeleyev udayı tákirarlanatuǵın sistemasınıń 1 toparına tiyisli ximiyalıq element. Ishkariy metall. Tártip sani 11, atom massası 22, 9898. Bir tábiy izotopi 23 Na bar. Jasalma radioaktiv izotoplaridan 23 Na hám 24 Na zárúrli. Natriyning tábiy birikpeleri — palaw duzı NaCl, soda Na2 CO3 áyyemginen málim. Metall jaǵdayındaǵı Natriyni 1807 jılda ingliz alımı Natriy Devi o'yuvchi natriyni elektrolizlab ajıratıp alǵan. Massa tárepten Jer qabıǵınıń 2, 64% ini quraydı. Quyash atmosferası hám juldızlararo keńislik Natriy bar ekenligi anıqlanǵan.. Usi referat jumisim dawaminda men Na din bizding omirimizde kundelikli turmisimizda qanshali kerek ekenin tusindim. Tema barisinda onin qanday aliniwinnan tarip qollaniw ham biologiyaliq, fizikaliq ozgesheliklerin uyrendik. Onnan basqa onin peryodliq juyedegi orin ayriqshalap korsetib ottik.

Paydalangan adebiyatlar:

1. 
   Rasulov P Analetikximiya Tashkent 2005
   
2. 
   Axmerov X .Ismaylov A. Uliwma arganik onarganikximiya Toshkent2003
   
3. 
   N.LGlink opshaya ximiya Macka 2007.
   
4. 
   Internet maglumatlari.