Тивбиет олий талабалари учун ўҚув адабиёти

АЕЛЛАР ТУХУМ ҲУЖАИРАСИ
Аёл тухум ҳужайраси тўла етшшагунига кадар эрак уруғи билан қўшила олмайди. Оауляци (фоллкуланинг етилиб, ёрилиши) дан анча олднн тухум ҳужайраси аста секин такоминлашади, бу жараёнда у иккига бўлинади. Натижада 2 та йўналучи таначалар (биринчи ва иикинчи таначалар) вужудга келади.
Тухум ҳужайранинг тарақий қилиши (овогенез) қуйндагича кечади. Овогения ортиқ кўпаймайди, 1- қатордаги овоцигга айлнади, бу бир оз катталашади, шу жараён охирада овоцит биртчъ марта бўлинади. Натижада 2 та ҳужайра шаклланяб, каттас ивдкинчн қатордаги овошгт, кичкинаси эса макда Йўиалуичй йв редукцион танача деб аталадн. Шундан кейлн нккинчи цаторда ги овоцит яна бўлиниб бунда етилгак туяум ва ивкннчя Йўнал-тириш таначаси (редукцион танача)ни з?осил цилади., Булвр биринчисн »на ккхкга бўлинишн мумкин. На^ьгкжгда Иккянчя

Ьрасм. Етилгач тухум ҳужайра.
1— ядро; 2— протоплазма (сйряғи); 3— илткроқ сардаг 4— туълзсимон

тор овоцит ядроларадагн редук-дион бўлиниш натижасида хро-мосомаларникг фақат ярмн 46 та ўрнига 23 та қолади. Бу барча жараён эркак уруғи билан қўши- ' лишга қобилиятли тухум ҳужай-ранинг шаклланишига олиб ке-пади. Овогенез жараёнида битта 1-қатордаги овоцитдан фақат битта етилган тухум ҳужайра ва 3 та шимилиб кетадиган йўна-лиш таиачалари пайдо бўлади. Агар тухум ҳужайра юқорида қайд қилинган жараёнга учрамаса, у етилмайди ва шунга кўра сперматозоид билан қўшила
олмайди. Балоғатга етнш даврида






2- расм. Егилган фоллякула.




ннмг докдср пирдаск; 4 — фолликулэянвг 4нриктирувчи тухум қобнғи;



тухумдсндаги бошланғич фоллику-далардан биттаси ёки иккитаси ршюжлана бошлайди. Япалоқ ҳолатдаги донадор ҳужайралар шиша бошлайди ва улар катта-лашиб цилиндр, уч бурчак ҳолатнни олади. Айки пайтда улар Эйергеткк равншда митотик бўлиниш билан кўпаяди. Бу даврда фоллнкуЛавнвг ўзи тўхтовсиз катталаша боради. Сўнгра тухумни ўраб олган бир неча қатор ҳужайралар орасида бўшлиқ ҳоси бўлади, бу бўшлиқдаги фоллитсулаларда суюқлик бўлади. Б суюқлик ■кўпая _;борган сари тухумни ва гранулез (донадор) ҳу^


жайраларнн четга сурадн ва фолликула яна катталашнб, аввал нўхзтдек, кейин аса ловиядек бўлиб қоладн. Етилгаа фолликула — Грааф пуфакчасннн ўраган усткн пардаси (Шеса 1о1НсиП) ҳосил бўладн. Бу парда нкки қаватдан -иборат бўлиб, ичкюси (1ип1са (Шеса) 1п1егпа) қон томирларга бойдир, иккннчиш таш-қи қаттиқ фнброз қават (1Неса ехегпа) деб аталадн ва унинг қон томирларн кам бўлади..
Фолликула етилиши жараёнида аста-секин тухзмдоининг ташқн пардасидан тетЬгапа а1Ьи§1пса бўрта бошлайди зз йирти-лншга тайёр бўлиб қоладн. Организмдагн гормомгл жараёв таъсири ва фолликула ичидагн боснмнинг ошишн натнжасида у ёриладн. Фолликула сукхқлиғи тухум ҳужайра за қисмағ донадор ҳужайра (^гапи105а) лар билан бирга тухумдоннинг ёрилган жойидан қорнн бўшлиғига тушади. Фолликула ёрилиб, тухум ҳужайранинг тухумдондан чиқиши овуляция дейиладн. Овуляция-нинг тахминий муддати ҳайз цнкдининг 10—12 кунларига тўғри келадн, бу охирги ҳайзнинг биринчи кунидан ҳисобланзди.
УРУҒЛАНИШ, УРУҒЛАНГАН ТУХУМ ҲУЖАЙРАНИНГ БҒЛИКИШИ ВА УНИНГ БАЧАДОНГА ПАЙВАНДЛАНИШИ
Уруғланиш деб, эркак уруғн ядросн билан аёл уруғи ядросанинг кўшилишнга айтилади. Жиқсий алоқада оперма қинйинг орқа гумбази чуқурчасига тушади (гесер1аси!шп зетип^з).
Бачадон жинсий цўзғалиш пайтида анча кучли қисцарадк (жинсий қўзғалишсиз ҳам уруғланиш рўй бериши мумкий). Бук-да кин даҳлизини ўраган муокул (юопзЬк^ог сипт) дан тор-габ, бачадон найчаларигача жинсий қўзғалишда иштирок этади.
Шу қноқариш натижасида қнн даҳлизи безлари, хугусан бар-толин безлар ишлаб чиқарган мойли секрет қинта тушадк. бачадон бўйнидаги шиллиқли тйҳин эса бўйин каналидан тнлгй ўхшаб орқа гумбаз «ғуҳурчаси томон осилиб туради, аммо бутун-лай тушиб кетмайди. Жинсий алоқада сперматоаоидлар қиннинг орқа гумбази чуқурчасига қуйилади. Жннсий қўзғалиш тугагач, бачадон танаси ва бўйви қисқариб, оснлиб турган шиллиқли ти-қин сперматозоидларни ўзнга шимиб олади ва бўйкя качэлига айтади. Сперматозоидлар фаол ҳаракатланиши туфайли бўйин бир оз қисқариши билан (оргазм тугагач) шиллилн тяқин бўйин каналидан бачадои бўшлиғига ш ундан бачадок найчзларига ўтади. Қолган юперматозоидлар қиндаги нордсғй шаронтда ҳалок бўлади.
Кўп текшнришлар шунн кўрсатадики, сперматозокдлар аёл тухуми ҳужайраси бклан бачадок найчаларинннг амггляр лсида қўшилади.
Аёллар тухум ҳужайраларининг ҳаракатланиш хусусияти йўқ
Овуляиия натижасида тухум ҳужайра қорин бўшлиғига тушади. Қўпчилик олкмларнинг фикрича, бачадон найчаларжнкг кенгайган қисмидаги ампула шокилдалари (пюЪпз оуагз) дан бири узунроқ бўлганига кўра у овуляция натижасида ажралиб чиққан тухум ҳужайрани бачадон найининг ампула қисмига узатадн.
Бу жараёнда албатта аёлнинг руҳий ҳолати ҳам муҳим ўрин тутадн. Агар асаб системасининг бирор фаолияти бузилган бўлса, қўшилтан тухум ҳужайра бачадон найларида тутилйб қюлиб, бачадондак ташқаридаги ҳомиладорлик вужудга келиши мумкин.
Уруғланнш, Найчага ўтган биттагмна тухум ҳужайрага жуда
кўп сперматозоидлар интилади. Лекин сперматозоидлар Йўлида тухум ҳужайранк ўраган шуъласимон тож ва ялтирақ ларда тўсқннлик қнлади. Бунда найчадаги мазкур узун шокилда тухумдсн, цорин бушлиғи орасидаги кўпршча аазифасини ўтайди, айтйб ўтганимиздек, овуляцияда тухумдондан ажралиб чиққан тухум ҳужайра шу к;ўпр»кча орқали найчата ўтади. Найча ичидаги сперматоэоидлар тухум ҳужайрага ттешвоз чиқиб, шу ерда у билан қўшилади, яъни оталаниш к>з беради. Оталанган тухум ҳужайра зигота найчанинг пертстальтика ҳаракати туфайли бачадонга қараб бўлиниш жараёнида йўналади. Бу жараёнда аёллар гормонларининг аҳамияти бениҳоядир.
Хусусан, эстроген гормонлар бачадон найчалари муокулларининг қисқаришнга, жумладан найчалар перистальтикасита ёрдам берадн.
Сперматозоидлар гиалуронндаза деб аталадиган эритувчи модда ишлаб чиқаради. Гиалуронидаза шуъласимон тож ва ял-шроқ пардани эритиш хусусиятига эгадир. Сперматозоиднинг бир ёки бир нечаси бошчалари билан тухум ҳужайра протоплазмасига кнришга эришади, қолгаилари эса бачадон, бачадон найчалари шиллиқ пардасига сингиб йўқ бўлиб кетади.
Тухум ҳужайрага кирган сперматозоиднинг фақат биттаси ёки иккнтасигина уруғланади. Сперматозоид бошчаси тухум ичига суқулиб кнргач, думидан ажралада (энди бошчаси уруғ ёки эр-как ядро деб ҳам аталади). Сперматозоиднинг бу бошчаси ўзига томоя силжнёттая тухум ҳужайранинт ядроси томон йўналади ва у билаа қўшилиб, битта ядрота айланади. Шундан кейин уруғла-авш далри тугаб, ҳомиладорлйк бошланади.