Tilshunoslik va uning bo’limlari III. Takrorlash: O‘tilgan mavzuni takrorlash IV. Darsning maqsadi

Yana bir misol tahliliga diqqat qiling.

Dildora kechagi uchrashuv haqida zavqlanib gapirdi.

Gapda quyidagi gap bo`laklari mavjud:

Dildora (kim? – ega)

gapirdi (nima qildi? – kesim)

kechagi (qaysi? – aniqlovchi)

uchrashuv haqida (nima haqida? – to`ldiruvchi)

zavqlanib (qay tarzda? – hol).

Demak, gap bo‘lagi tobe bog‘lanish doirasida, tobe qism vazifa­sida kelgan bo‘laklar hisoblanadi. Uning qaysi bo‘lak vazifasida kelayotganligi hokim bo‘lakka nisbatan aniqlanadi.

Gapda kesimgina boshqa bo‘laklarga nisbatlanmagan holda aniq­lanadi, chunki uning kesim ekanligini kesimlik shakllari ko‘r­satib turadi. Shuning uchun uni gap tarkibidan topish qiyinchilik tug‘dirmaydi. Qolgan bo‘laklar kesimga nisbatan aniqlanadi. Boshqa bo‘laklar javob bo‘lishi lozim bo‘lgan so‘roqlar kesimga qarab beriladi.

Masalan, Sen Pushkinning sevgan malagi gapida kim? so‘rog‘i kesim vazifasidagi Pushkinning sevgan malagi bo‘lagiga bog‘lanadi. Kim? so‘rog‘iga javob bo‘luvchi bo‘lak(ya`ni Sen bo`lagi) ega vazifasida keladi. Demak, ega ham kesimga nisbatan belgilanadi.

Gap bo‘laklari gap tuzilishidagi vazifasiga ko‘ra ikki guruhga, ikki darajaga bo‘linadi.