Tilshunoslik terminlari lug’ati

Tilshunoslikka oid lug’atlar

406-guruh talabasi Bakirov Qudratillo

Tilshunoslik terminlari lug’ati haqida

• Tilshunoslik terminlari lug’atlarida tilga oid va til bilan bog’liq barcha atamalar o’z izohini topgan bo’ladi. Ushbu lug’at orqali ularning milliy va xalqaro miqiyosdagi nomi har bir atama nomi etimologik izohi bilan birga yoritib boriladi. Zero, tilshunoslik ham ijtimoiy, ham aniq fan sifatida qat’iylikni talab etadi. Tilshunoslik terminlari lugati esa tildagi atamalardan to’ri foydalanishda yo’l ko’rsatadi. Tilshunoslikning ichki bo’limlari uchun yaratilgan alohida lug’atlar ham mavjud bo’lib, koproq sof ilmiylikdan ko’ra, ijtimoiy ommaboplik muhum o’rin tutadi. Tilshunoslik terminlarini esa shu soha olimlari to’laligicha anglashi shart, zero tilshunoslikdagi ko’plab muhum asarlar sof ilmiy uslub asosida yaratilgan. Bu lug’at bilan tanish bo’lgan inson mohiyatni to’laligicha anglashda qiyinchilikka uchramaydi.

Lingvistik lug’atlar haqida

• Ma’lumki, til ijtimoiy hodisa, shu tufayli mazkur soha kopgina ijtimoiy sohalar bilan aloqador bo’lishi tabiiy. Tilshunoslik - tillarni o'rganuvchi fan. Bu umuman tabiiy inson tili va dunyoning barcha tillari uning alohida vakillari sifatida. So'zning keng ma'nosida tilshunoslik ilmiy va amaliy bo'linadi. Ko'pincha tilshunoslik ilmiy tilshunoslik deb tushuniladi. Bu semiotikaning belgilar ilmi sifatida tarkibiy qismidir.Shu tufayli uning tuzulmasi ham murakkab, tilshunoslik ichki strukturik jihatidan katta-katta bo’limlardan tashkil topadi. Shuningdek, har birining o’ziga hos terminologik tizimi mavjud.

Antroponik lug’atlar

• XX asrning 60-70-yillarida antroponimiya onomastikadan ajralib chiqdi. XX asrning 60-yillariga qadar "antroponimiya" atamasi o'rniga "onomastika" atamasi ishlatilgan. Ushbu fan ism bilan olib borilishi mumkin bo'lgan ma'lumotlarni o'rganadi: insoniy fazilatlarni tavsiflash, shaxsning otasi, urug'i, oilasi bilan munosabati, millati, kasbi, kelib chiqishi, yashash joyi, kasta haqidagi ma'lumotlar. Antroponimiya antroponimning nutqdagi funktsiyalarini o'rganadi - nomlash, identifikatsiya qilish, farqlash, ismni o'zgartirish, bu yosh bilan bog'liq, ijtimoiy yoki oilaviy holatning o'zgarishi, boshqa millatdagi odamlar hayoti, yashirin jamiyatlarga kirish, boshqa e'tiqodga o'tish, tabu va boshqalar.
• Antroponik lug'atlar - odamlarning to'g'ri nomlari haqida lug'atlar, shuningdek, taxalluslar va taxalluslar.
• Ma'lumot uchun:
• Antroponimiya (yunoncha antropos - odam va onyma - ism) - antroponimlarni o'rganadigan onomastika bo'limi, ya'ni. odamlarning to'g'ri nomlari.

Diolekt lug’atlar

• An'anaga ko'ra, lahjalar asosan qishloq hududiy lahjalari sifatida tushunilgan. So'nggi paytlarda shahar shevalarida ko'plab asarlar mavjud; xususan, ular Amerika Qo'shma Shtatlarining Negro shahar aholisining nutqini o'z ichiga oladi, ularning ingliz tili Amerika inglizlarining boshqa turlaridan sezilarli darajada farq qiladi. Frantsuz tilshunoslari "dialekt" (dialekte) atamasi bilan bir qatorda "patois" (patois) atamasini ishlatadilar, bu shuningdek aholining ma'lum guruhlari, asosan qishloq aholisining cheklangan nutqini anglatadi.
• Dialekt (mintaqaviy) lug'atlari - Bitta yoki bir guruh dialektlar (dialektlar) ning so'z birikmalarini tavsiflovchi turli xil izohli lug'atlar. Differentsial lug'atlarga o'ziga xos dialekt so'zlar va semantik dialektizmlar kiradi, ular butun ruscha so'zlardan farq qiladi.
•   To'liq lahjali lug'atlar dialektning barcha so'z birikmalarini o'z ichiga oladi, shuningdek, dialekt va adabiy tilga xos bo'lgan so'zlarni o'z ichiga oladi.

Grammatika lug’atlari

• Grammatika lug'atlari - bu so'zlarning morfologik va sintaktik xususiyatlari haqidagi ma'lumotlarni o'z ichiga olgan lug'atlar. Grammatika lug'atlariga alifbo yoki teskari tartibdagi so'zlar kiradi. Tanlash tamoyillari va so'zlar to'g'risidagi ma'lumotlar har bir grammatik lug'atning maqsadi va manziliga qarab farqlanadi.
• Morfologiya (boshqa yunon tilidan - "shakl" va "ta'limot") - bu nutq qismlari, ularning toifalari va so'z shakllarini o'rganadigan grammatika bo'limi. Bu tilshunoslik bo'limi bo'lib, uning asosiy ob'ekti tabiiy tillarning so'zlari va ularning muhim qismlari (morfemalar). Shuning uchun morfologiyaning vazifalari so'zning maxsus til ob'ekti sifatida ta'rifini va uning ichki tuzilishini tavsiflashni o'z ichiga oladi.
• Sintaksis (boshqa yunon tilidan - "qurilish, tartib, kompilyatsiya") - bu tilshunoslikning iboralar (tilshunoslik) va jumlalarni tuzilishini o'rganadigan qismi.
•  So'zlarni mos keladigan lug'atlar - semantik va stilistik munosabatlarda bir-biriga mos kelishini ta'minlash uchun to'g'ri so'zlarni qanday tanlash kerak.

Morfemik va so’z yasalish lug’atlari

• Morfemik va so'z yasash lug'atlari. So‘z yasash lug‘atlari (derivativ lug‘atlar) - so‘zlarni ularning morfemalariga bo‘lishini, so‘zni tuzuvchi tuzilishini, shuningdek, berilgan morfema - ildiz yoki affiks yordamida so‘zlar to‘plamini (so‘z yasovchi in) lug‘atlar. So'z yasash lug'atlaridagi so'zlar morfemalarga bo'linish va stress bilan beriladi.
• Ma'lumot uchun:
• Morfema (yunoncha. Morfemadan - shakl) - so'zning minimal ahamiyatli qismi.
• Ko'pgina tushunchalarda morfema mavhum tilshunoslik birligi sifatida qaraladi. Matnda morfemaning aniq amalga oshirilishiga morf yoki (ko'pincha) morf deyiladi.
• Bundan tashqari, bir xil morfemani ifodalovchi morflar so'z shaklidagi muhitga qarab har xil fonetik ko'rinishga ega bo'lishi mumkin. Bir xil fonemali tarkibga ega bo'lgan bitta morfemaning morfemalar to'plamiga allomorf deyiladi.
• shunday qilib, men lug'atlarning bir necha turinigina aytib o'tdim. Tilshunoslik suvdagi aysberg biz ko'rib turgan ismimizdanda ko'p jihatlari suv ostida yashirindir.