Tilshunoslik nazariyasi



Download 0,49 Mb.
Pdf ko'rish
bet48/71
Sana16.01.2022
Hajmi0,49 Mb.
#378610
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   71
Bog'liq
tilshunoslik nazariyasi (1)

3. So‘z birikmasi va gap.  

Sintaksisning asosiy o‘rganish ob`ektlaridan biri  so‘z birikmasidir

Tushunchalar  orasidagi  turli  munosabatlarni  ifoda  qilish  uchun  grammatik  jihatdan  o‘zaro 

birikkan ikki va undan ortiq so‘z  so‘z birikmasi  deyiladi. 

So‘z  birikmasida  ayrim  tushunchalarni  ifoda  qiluvchi  so‘zlar  o‘zaro  sintaktik  munosabatga 

kirib,  murakkab  tushunchani  bildiradi  va  boshqa-boshqa  gap  bo‘lagi  bo‘lib  keladi:  Katta  bino, 

Saodatning kitobi

Ko‘makchi so‘zlar o‘zi bo

ғ

langan mustaqil so‘z bilan birgalikda bir bo‘lak hisoblanadi



Maysalar ustida shudring tomchilari yarqiraydi. 

Voqelikni va unga bo‘lgan munosabatni ifoda qilish uchun grammatik jihatdan shakllangan, 

intonatsion  hamda  mazmun  jihatdan  nisbiy  tugallikka  ega  bo‘lgan  so‘zlar  bo

ғ

lanmasi  yoki  yakka 



so‘z gap  deyiladi. 

Gap fikrni ifoda qiluvchi nutq birligi hisoblanadi. 

Uning xususiyatlari: 

- so‘zlarning birikuvidan tashkil topadi 

- muhim belgisi predikativlik 

- intonatsion tugallikka ega  

- fikriy jihatdan nisbiy tugallikka ega. 

Ifoda maqsadiga ko‘ra turlari: darakso‘roqbuyruq. Bulardan tashqari undov gap ham bor. 

Tuzilishiga ko‘ra: sodda  va qo‘shma. Sodda gap: bir tarkibli, ikki tarkibli

Bir tarkibli: egasiz bir tarkibli, kesimsiz bir tarkibli gap. egasiz bir tarkibli gap: egasi topilar 



gap, egasi topilmas gap

Egasi  topilar  gap:  shaxsi  aniq  gap,  shaxsi  noaniq  gap,  shaxsi  umumlashgan  gap.  Bulardan 

tashqari nominativ gap ham bor. 

Ikki tarkibli gap: ega tarkibli, kesim tarkibli

Gapning ikkinchi darajali bo‘laklari: aniqlovchi, to‘ldiruvchi, hol

Xullas,  gap  har  qanday  tilda  ham  kommunikativ  mohiyatga  ega  bo‘lgan  asosiy  birlik 

sanaladi. 

SHu paytga qadar  gapga 300 dan ortiq ta`rif berilgan. Uning  grammatik jihati, logik jihati. 

Psixologizm oqimi, formalistlar oqimlari qarashlari. 

Gap  atamasi  ikki  ma`nolidir.  Birinchi  ma`nosi-til  birligi  aloqa  uchun  xizmat  qilishga 

qaratilgan  konstruktiv  birlikdir.  Bu  gap  modeli,  gap  formulasi  deb  yuritiladi.  Ikkinchi  ma`nosi 

konkret xabar konkret kontekst bilan bo

ғ

liq bo‘lgan nutq birligidir. 



Gap qurilish modeli bilan ifoda mazmuninig birligi gapning asosiy kommunikativ xususiyati 

hisoblanadi. 

SHunday  qilib,  ob`ektiv  borliq  va  unga  bo‘lgan  munosabatni  ifoda  qilib,  grammatik 

shakllanib, nisbiy tugal fikr yoki his-tuy

ғ

u anglatib, intonatsion butunlikka ega bo‘lgan so‘z hamda 



so‘zlar birlashmasi gap  deyiladi. 

Predikativlik  gapning  grammatik  ma`nosini  ifoda  qiladi.  U  gap  hosil  qiluvchi  kategoriya 

bo‘lib,  gapda  ifoda  qilinayotgan  fikrning  borliqqa  bo‘lgan  munosabatini  modal  planda  hamda 

zamon  va  shaxs-sonda  ifoda  qiluvchi  kategoriyadir.  Modallik  predikativlikning  tarkibiy  qismi 

bo‘lib,  fe`l  mayllari,  modal  so‘zlar  bilan  ifoda  qilinadi.  Umuman  predikativlik  sintaktik  mayl, 

zamon, shaxs-son kategoriyalari, modal so‘zlar va intonatsiya orqali ifodalanadi. Uslub. 




Download 0,49 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   71




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish