Tilshunoslik nazariyasi dan ma’ruzalar to’plami Saloxiddin suyunboyev

 Tilshunoslik nazariyasi

dan ma’ruzalar to’plami

              Saloxiddin SUYUNBOYEV 

 Fikr-mulohazalar uchun: 



 [phone]                                        Sahifa | 37  

Kishilar o‘z nutqiy faoliyatida tez-tez qo‘llab turadigan mimika va turli xil imo-

ishoralar ham nutqni kuzatib boruvchi qo‘shimcha vositalar sanaladi. Ba’zi 

o‘rinlarda qisman uning o‘rnini bosishi mumkin. 

Lingvistik belgilar inson kommunikativ faoliyatining asosini tashkil etadi. 

Boshqa barcha belgilar sistemasi kommunikasiya jarayonida tovushlar 

yordamida ifodalanayotgan axborotga qo‘shimcha axborotni bildirish yoki 

«tovush nutqi»ga yordamchilik qilish vazifasini bajaradi. 

Kishilar o‘z nutqiy faoliyatida tez-tez qo‘llab turadigan mimika va turli xil imo-

ishoralar ham nutqni kuzatib boruvchi qo‘shimcha vositalar sanaladi. Ba’zi 

o‘rinlarda qisman uning o‘rnini bosishi mumkin. 

Xullas, til kishilarning bir-birlariga turli axborotlarni xabar qiluvchi, yetkazuvchi 

belgilar tizimidir. Tilning belgilik xususiyatini tilshunoslikning lingvosemiotika 

bo‘limi o‘rganadi. Lingvosemiotika tilshunoslik bilan semiotika hamkorligida 

yuzaga kelgandir. 

Til va yozuv.

Til tarixini o`rganishda yozuv asosiy manbadir. Yozuv o`z 

taraqqiyotida og`zaki nutq bilan bir qatorda, ikkinchi aloqa vositasi bo`lib 

sanaladi. Yozuvning paydo bo`lishi, takomillashuvi til tarixi bilan, uning 

rivojlanishi bilan chambarchas bog`langandir. Biroq yozuv jonli so`zlashuv tiliga 

qaraganda ancha keyin paydo bo`lgan.  Mutaxassislarning aniqlashiga ko‘ra, til 

400-500 ming yillar ilgari paydo bo‘lgan bo‘lsa, yozuvning yuzaga kelganiga 

atigi 4-5 ming  yil bo‘lgan. Yozuv ham, til singari, jamiyatdagi turli aloqa 

ehtiyojlari natijasida vujudga kelgan.Yozuvning ixtiro qilinishi insoniyat 

madaniy taraqqiyotining chin ma’nodagi kashfiyoti bo‘lib, uning uchun vaqt va 

masofaning ahamiyatga ega emasligi, bir necha ming yillik ko‘hna tarix va 

adabiyot durdonalarining saqlanib qolganligi, madaniy-ma’rifiy, ijtimoiy-siyosiy, 

iqtisodiy voqea-hodisalarning, axborotlarning barcha-barchasi avlolardan-

avlodlarga, xalqlardan xalqlarga, qit’alardan qit’alarga yozuv orqali yetib 

borgani, borishi uning tengsiz qudratidan dalolat beradi.   

Jamiyat taraqqiyoti jarayonida kishilarda o‘z fikr-istaklarini turli belgilar orqali 

bildirish ehtiyoji paydo bo‘ladi. Kishilar alohida belgilar orqali fikrlarini 

bildirishga, o`z fikr va istaklarini fonetik yozuv orqali ifodalashga birdaniga 

erishmaganlar. Yozuv o‘zining taraqqiyotida turli bosqinchilarni bosib o‘tgan. 

Arxeologik tekshirishlardan, etnografik materiallardan ma’lum bo‘lishicha, 

qadimgi davrlarda insonlar tog‘ qoyalariga, g‘or devorlariga ovchilikka doir turli 

voqealarning rasmlarini chizib, o‘zlarining fikr va istaklarini bildirishgan. Ana 

shunday turli voqealarni bildiradigan rasmlar