Tilshunoslik nazariyasi dan ma’ruzalar to’plami Saloxiddin suyunboyev

 Tilshunoslik nazariyasi

dan ma’ruzalar to’plami

              Saloxiddin SUYUNBOYEV 

 Fikr-mulohazalar uchun: 



 [phone]                                        Sahifa | 35  

Semiotika turli kommunikatsiyaning amaliy talablaridan kelib chiqib, uning 

turlarini o‘rganadi. Semiotika bunda struktura belgisining izomorf hamda 

izomorfizm, ya’ni tilning turli yaruslari o‘rtasidagi sifat farqlarini inkor etib, 

ularni ilmiy tadqiq etishda bir xil metod va usullardan foydalanish g‘oyalariga 

amal qiladi. 

 In’ikos natijalari bilan in’ikos ettiradigan buyum o‘rtasidagi nisbat izomorfizm 

shaklida ifodalanadi. 

Izomorfizm talablariga amal qiluvchi semiotika, ya’ni tabiat va jamiyatdagi 

belgilar tizimi haqidagi fanning beshta yo‘nalishi bor: 

1.      Mavjud tabiiy va biologik belgilarni o‘rganuvchi biosemiotik yo‘nalish. 

2.      Insonning madaniyat darajasi, urf-odati, holatini tasvirlovchi etnosemiotik 

yo‘nalish. 

3.      Tabiiy tillarni, ularning stilistik va bir-biridan ajralmaydigan belgilar 

tizimini o‘rganadigan lingvosemiotik yo‘nalish. 

4.      Belgilangan material bilan bog‘liq bo‘lmagan holda o‘ziga xos umumiy 

xususiyatlarni belgilovchi abstrakt semiotik yo‘nalish. 

5.      Mazkur yo‘nalishlarning hammasi uchun umumiy bo‘lgan masalalarni 

hal  qiluvchi umumiy semiotik yo‘nalish. 

            Belgi tizimi haqida fikr yuritganda uning turlari haqida to‘xtalib o‘tish, 

ularning birini ikkinchisidan  farqlash lozim. Shu o‘rinda aytib o‘tish kerakki, 

belgilarni birinchi marotaba tasnif qilgan olim Ch. Pirs sanaladi va u belgilarni 

uch katta guruhga ajratadi. 

1. Sanam belgilar. Bunday belgilarda ifodalovchi ma’lum darajada ifodalanmish 

bilan o‘xshashlikka ega bo‘ladi: (Masalan, hayvonlarning tasvir belgisi sifatida 

aks ettirilishi).        

2

. 

Indeks-belgilar. Bunday belgilarda ifodalovchi ifodalanmish bilan sabab-natija 

yoki boshqa munosabat (yaqinlik, makon va zamondagi bog‘liqlik va boshqalar) 

orqali bog‘lanadi. Masalan, tugun olovning indeks belgisi sanaladi. 

3. Simvol-belgilar. Bunday belgilarda ifodalovchi bilan ifodalanmish o`rtasida 

shartli, konventsional, motivlanmagan munosabat mavjud bo‘ladi. Bu munosabat 

erkin va ma’lum qoida asosida vujudga keladi. 

---