Tilshunoslik kafedrasi «matn tilshunosligi»

(‘.Qodirov)
Ushbu matn SSB sini aniqlang.

1. 
   Emotsional holat ifodalovchi tasviriy SSB
   
2. 
   Aralash tipdagi tasviriy SSBlar
   
3. 
   individual obraz tavsifini ifodalovchi SSB
   
4. 
   Obraz tavsifini ifodalovchi SSBlar
   

64. 
    Obraz tavsifini ifodalovchiSSBlar qanday vazifani bajaradi?
    

1. 
   shaxslar – badiiy asar personajlarining obrazi, ichki dunyosi, xulqi, fehl-atvorini tasvirlash, yoritish, uning xarakterini ochib berish
   
2. 
   voqea-hodisa yoki harakatning ro‘yobga chiqishida ishtirok qiluvchi shaxs, turli jonivorlar, badiiy asar personajlarining tashqi qiyofasi – portret ko‘rinishi tasvirlab beriladi
   
3. 
   bir yoki ikki predmetning tor plandagi tasviri yoxud kichik epizodik ko‘rinishlar tasvir etiladi
   
4. 
   asosan, tabiat va unga xos bo‘lgan voqea-hodisalar tasviri beriladi.
   

65. 
    Izohlanuvi qismning pozitsiyasiga ko‘ra bunday SSBlarni necha turga ajratish mumkin?
    

1. 
   izohlanuvchi qismi birinchi o‘rinda qo‘llanadigan SSBlar, izohlanuvchi qism ikkinchi (keyingi) o‘rinda qo‘llanuvchi SSBlar
   
2. 
   izohlanuvchi qism ikkinchi (keyingi) o‘rinda qo‘llanuvchi SSBlar, Payt izohini berish uchun qo‘llaniladigan SSBlar
   
3. 
   Payt izohini berish uchun qo‘llaniladigan SSBlar, Miqdor izohini berish uchun qo‘llaniladigan SSBlar
   
4. 
   Miqdor izohini berish uchun qo‘llaniladigan SSBlar, Holat izohini berish uchun qo‘llanuvchi SSBlar.
   

66. 
    Havo sovuq. Osmonda zahardek achchiqqor uchqunlari erinchoq kezadi. Ko‘chalarni oynadek muz bosgan, mashinalar emaklagandek qo‘rqa-pusa imillaydi. Nafas olsang, og‘zingga sovuq olov kiritayotgandek bo‘g‘zingni achishtiradi. Odamlar toyg‘onoqda yiqilib mayib bo‘lmaslik uchun ehtiyotlab qadam bosadi. (O‘.Hoshimov)
    

Yuqoridagi matn qanday biriktiruvchi vosta yordamida shakllangan?

1. 
   Atov ga’ yordamida
   
2. 
   Kesimlarning zamon shakli yordamida
   
3. 
   Sintaktik ‘arallelism yordamida
   
4. 
   Takror shakl yordamida
   

67. 
    Nekqadam qarigan, ishdan chiqqan edi. To‘g‘risi, yetti yasharligidan beri boshlaridan o‘tgan falokatlar, mashaqqatlar uni horitgan. Kecha demay, kunduz demay, yarim to‘q, yarim och holda qilgan qora va og‘ir mehnatlari uni oltmish yasharligida sakson yasharga aylantirgan edi. (S.Ayniy)
    

Yuqoridagi matn qanday biriktiruvchi vosta yordamida shakllangan?

1. 
   Sinonimlar yordamida
   
2. 
   Kesimlarning zamon shakli yordamida
   
3. 
   Sintaktik ‘arallelism yordamida
   
4. 
   Takror shakl yordamida
   

68. 
    Mirzakarimboy ilonning yog‘ini yalagan odam edi: hamma boylar kabi ayyor, mug‘ombir, puxta-pishiq. U yuraksiz emas, balki har ishda ehtiyotkorlikni mahqul ko‘rar edi. Mana shular orqasida u, kamtarin mahalla baqolining o‘g‘li Karim chittak – kichkina, lekin harakatlari chaqqon va ildam bo‘lganidan, yoshlikda shunday laqabi bor edi – hozir kimsan Mirzakarimboy!... (Oybek)
    

Yuqoridagi matn qanday biriktiruvchi vosta yordamida shakllangan?

1. 
   Olmoshlar yordamida
   
2. 
   Sinonimlar yordamida
   
3. 
   Kesimlarning zamon shakli yordamida
   
4. 
   Sintaktik ‘arallelism yordamida
   

69. 
    Qaysi qatorda matn birliklari to’g’ri berilgan?
    

1. 
   Ga’,SSB, ‘eriod, abzats
   
2. 
   So’z birikmaasi, ga’, ‘eriod, fonema
   
3. 
   ‘eriod, abzats, unli tovushlar,fonema
   
4. 
   Unli tovushlar, SSB, abzats, leksema
   

70. 
    “Abzats uslubiy-kompozitsion birlikdir. U (maxsus shaklga ega bo‘lgan) til birligi emas”. Ushbu fikr muallifini to’ing.
    

1. 
   O.I.Moskalg’skaya.
   
2. 
   M.X.Hakimov
   
3. 
   A.B.Mamajonov
   
4. 
   G.Ya. Solganik
   

71. 
    “Abzats va SSB alohida-alohida tekshiruv obhektlaridir. Abzats maxsus semantik va sintaktik birlik sifatida mavjud emas”.
    

Ushbu fikr muallifini to’ing.

1. 
   M.L.Loseva
   
2. 
   O.I.Moskalg’skaya.
   
3. 
   G.Ya. Solganik
   
4. 
   M.X.Hakimov
   

72. 
    “Abzats sodda yoki murakkab grammatik qurilishga ega bo‘lgan har qanday sintaktik qurilmadan (birlikdan) iborat bo‘lishi mumkin, chunki u maxsus grammatik ko‘rsatkich asosida shakllanuvchi hodisa emas.”
    

Ushbu fikr muallifini to’ing.

1. 
   M.T.Abdu’attoyev
   
2. 
   M.X.Hakimov
   
3. 
   A.B.Mamajonov
   
4. 
   G’.A.Abdurahmonov
   

73. 
    O’zbektilshunosligidamatnmuammolarigabag’ishlanganilkkonferensiyaqachonvaqayerdabo’libo’tgan?
    

1. 
   1999- yil, Samarqandda
   
2. 
   1994- yil, Toshkentda
   
3. 
   1998- yil, Farg’onada
   
4. 
   1998- yil, Toshkentda
   

74. 
    1989 yilda matnni o‘rganishga bag‘ishlangan birinchi o‘quv qo‘llanmasi "Tekst lingvistikasi”kitobining muallifi kim?
    

1. 
   A.B.Mamajonov
   
2. 
   G’.A.Abdurahmonov
   
3. 
   M.X.Hakimov
   
4. 
   SH.M.Iskandarova
   

75. 
    “Matn til va nutq sintaktik sathining eng yuqori,oliy yirik birligidir, u til belgilar sistemasining bir qismidir, u til va nutq birliklari ichida eng mustaqilidir”. Matnga berilgan yuqoridagi ta’rif muallifini aniqlang.
    

1. 
   O.I.Moskalg’skaya,
   
2. 
   M.L.Loseva
   
3. 
   A.B.Mamajonov
   
4. 
   G’.A.Abdurahmonov
   

76. 
    Matnningkom’ozitsionqurilishidayetakchi (asosiy) funksiyabajaruvchiqismnito’ing.
    

1. 
   Boshlanma
   
2. 
   Tugallanma
   
3. 
   Fikr rivoji
   
4. 
   Hulosa
   

78. V. Dressar hamda R.A. de Bograndlar matnning necha kategorial belgiga ega ekanligini aytib o‘tishgan.

A. 7
B. 8
S. 9
D. 6
79. Matn bo‘laklarining grammatik, lesik, ritmik, grafik vositalar yordamida birikishi – bu ta’rif qaysi kategorial belgiga tegishli ta’rif
A. Kogeziya.
B. Intensionallik.
S. Adresatlik.
D. Situativlik.
80. Matnning birligi gap emas, bir qator gaplarni birlashtiradigan nisbatan yirik butunlik – frazadan katta butunlik (“sverxfazovoe edinstvo”) matn birligi bo‘la olishini aytgan tilshunosni aniqlang.
A. I.R. Galperin.
B. S. Dih.
S. V. Dressler.
D. R.A. de Bograndlar.
81. Ayrim tilshunoslar gapda super sintaktik butunliklar tarkibiga kirmaydigan yakka gaplar ham mavjudligi aytadilar va ularni nima deb ataydilar.
A. “Erkin” (“svabodnoe”) gaplar
B. “YAkka” gaplar.
S. “Alohida” gaplar.
D. “YAngi” gaplar.
82. “ Gap dondir, undan butun asar unib chiqadi” jumlasining muallifi kim?
A. I. Dairdov.
B. S. Dik.
S. Dressler.
D. Bogrander.
6. Parallilizm atamasiga mos keluvchi tarifni toping.
A. Ikki hodisani yonma-yon qo‘yib tasvirlash orqali ularni bir-biriga qiyoslash usuli bo‘lib unda tasir etilyootgan obektga tinglovchini diqqatini qayta tortish maqsadida foydalaniladi.
B. Ikki va undan ortiq hodisani ketma-ket tasvirlash orqali ularni bir-biriga qiyoslash usuli bo‘lib unda tasir etilyotgan obektga tinglovchini diqqatini qayta tortish maqsadida foydalaniladi.
S. Ikki va undan ortiq hodisani ketma-ket tasvirlash orqali ularni takroran qiyoslash usuli bo‘lib unda tasir etilyotgan obektga tinglovchini diqqatini qayta tortish maqsadida foydalaniladi.
D. Ikki hodisani ketma-ket qo‘yib tasvirlash orqali ularni bir-biriga zidlash usuli.
83. Parallilizmning asosiy vazifasi nimadan iborat.
A. Fikrga izoh berish, unga tinglovchini to‘la ishontira olishdan iborat.
B. Fikrga mazmun berish, unga tinglovchini qarata olishdir.
S. Fikrga mazmun berish unga tinglovchi e’tiborini qarata olishdir.
D. Fikrga mazmun berish unga tinglovchini to‘la ishontira olishdan iborat.
84. Antiteza atamasiga ta’rif bering?
A. Mantiqiy jihatdan qiyoslanuvchi fikr,
B. Ga bo‘laklarining o‘rin almashinishi yoki gap bo‘laklarining joylashish tartibini ma’lum maqsad bilan o‘zgarishiga aytiladi.
S. Voqea-hodisalar mahiyatidagi ziddiyatni ochish uchun zid ma’noli qo‘shimchalar, so‘zlar, iboralar.
D. Mantqiy jihatdan qiyoslanuvchi fikr, sezgi timsollarni qarama-qarshi qo‘yish, zidlash hodisasiga aytiladi.
85. Matnga mos kelmaydigan xususiyati keltirilgan variantni aniqlang.
A. Matn – mantiqiy jihatdan qiyoslanuvchi fikr.
B. Matn – biror muallifning nutqi.
S. Matn – predmet, voqea-hodisalar haqida ma’lumot, xabarlar eg‘indisi.
D. Matn – mazmuniy va struktural tugallikka ega bo‘lgan yirik sintaktik struktura.
86. “...o‘ziga xos murakkab strukturaga ega bo‘lgan nutqning eng yirik birligidir” bu ta’rif qaysi atamaga tegishli.
A. Matn
B. Gap
S. So‘z
D. Fraza
87. To‘liq shakillangan matn nazariyasini o‘rganish nechanchi yillardan boshlab rus va g‘arb tilshunosligida rivojlanib ketdi.
A. XX asrning 70 yillaridan
B. XX asrning 80 yillaridan
S. XX asrning 90 yillaridan
D. XX asrning 60 yillaridan
88. To‘liq shakillangan matn nazariyasini o‘rganishga XX asrning 70 yillaridan boshlab qaerlarda rivojlanib ketdi.
A. Rus va g‘arb
B. Fransuz va rus
S. Xitoy va g‘arb
D. O‘zbek va g‘arb
89. O‘zbek tilinig izohli luhatida matn so‘zining qaysi tildan o‘zlashilganligi aytilgan.
A. Arabcha
B. Turkcha
S. Foscha
D. Lotincha
90. Badiiy ifodaviylikni oshirish uchun ko‘chma ma’noda qo‘llangan so‘zlar nima deyiladi.
A. Ko‘chimlar (troplar)
B. Metafora
S. Snekdoxa
D. Metonimiya
91. “Nutq ta’sirchanligini oshirish, tasviriylikni kuchaytirishga yordam beruvchi maxsus sintaktik qurilish nutq ko‘rinishlaridir” gap nima xususida?
A. Sintaktik figuralar
B. Troplar
S. Parallilizm
D. Sintaktik-stilistik figuralar
92. Paralel birliklarning asosiy vazifasi nimadan iborat?
A. Fikrga izoh berish va eng muhimi unga tinglovchini ishontira olishdir.
B. Fikrga mazmun berish va eng muhimi unga tinglovchini ishontira olish.
S. Tinglovchini ta’sirlantira olish.
D. Fikrga mazmun berish.
93. Tilshunos olimlardan kim “matn bir so‘z bilan, bir necha abzats bilan, bir necha gap bilan, bir necha bob bilan ifodalanishi ham mumkin” degan fikrlarni aytib o‘tgan.
A. N. Tumiyozov
B. N. Bekniyozov
S. S. Dik
D. Dressler
94. Matnnig tarkibiy qismlari qaysi javobda to‘g‘ri keltirilgan.
A. Fonema-leksema-morfema-gap-matn ierarxiyasi
B. Fonema-morfema- matn ierarxiyasi
S. Fonema-leksema-matn ierarxiyasi
D. Fonema-matn ierarxiyasi
95. Matn va uning tabiatini o‘rganishga bag‘ishlangan tadqiqotlar nechanchi asrlarda paydo bo‘la boshladi?
A. XX asr o‘rtalariga kelib
B. XX asr boshlariga kelib
S. XX asr ohirlariga kelib
D. XIX asr o‘rtalariga kelib
96. Kimning fikricha matn yozma nutq mahsulidir?
A. Galperin
B. Abdullaev
S. Gauzenblas
D. Danesh
97. “Ichki bog‘lanishli bo‘lgan, muloqot maqsadida mazmunan o‘zaro birikkan gaplardan tashkil topgan nutqning har qanday parchai matn deb ataladi” degan fikrlar kimga tegishli?
A. Fransuz tilshunosi R. Bart
B. Ingiliz tilshunosi Danesh
S. Rus tilshunosi Kojevnikova
D. Polyak tilshunosi Baguslavskiy
98. Rus olimi M.V. Lyapon matn tavsifiy necha belgiga ko‘ra asoslanishi mumkinligini ko‘rsatgan?
A. 4
B. 5
S. 6
D. 2
99. “...til sistemasining kommunikativ jarayonda muhim funksiya bajaruvchi eng yuqori pog‘onasidir” nuqtalar o‘rniga to‘g‘ri javobni belgilang.
A. Matn
B. So‘z
S. Gap
D. Fraza
100. Qachondan boshlab o‘zbek tilshunoslari ham matn tilshunosligining nazariy muammolari bilan shug‘ullana boshladilar?
A. O‘tkan asrning 90 yillari
B. O‘tkan asrning 70 yillari
S. O‘tkan asrning 80 yillari
D. O‘tkan asrning 60 yillari
101. Badiiy matnni taxlid qilish usullari....?
A. Lisoniy tabdil usuli, matn variantlarining qiyoslash usuli, lug‘utlarga asoslanish usuli, lisoniy birliklar indeksini tuzish usuli.
B. Lisoniy tabdil usuli, qiyoslash usuli, fonologik usul, lisoniy birliklar indeksini tuzish usuli.
S. Lisoniy tabdil usuli, lisoniy birliklar indeksini tuzish usuli.
D. Lisoniy tabdil usuli, morfalogik usuli, matn variantlarining qiyoslash usuli.
102. Matnni tavsiflashda qanday xususiyatlar e’tiborga olinadi?
A. Semiotik, kommunikativ, strukturaviy, paragmatik, kognitiv, nominativ
B. Semiotik, kommunikativ, strukturaviy, paragmatik, kognitiv.
S. Semiotik, kommunikativ, strukturaviy, fonoligik, paragmatik, kognitiv, nominativ
D. Semiotik, kommunikativ, morfologik, strukturaviy, paragmatik, kognitiv, nominativ.
103. Matn chegarasini belgilovchi meyor?
A. Struktur-semantik bog‘liqlik
B. Struktur-fonologik bog‘liqlik
S. Struktur-kommunikatv bog‘liqlik
D. Struktur-kognitiv bog‘liqlik
104. “Matnni o‘za’ro struktur va semantik bog‘langan ketma-ket qismlarga ajratish imkoniga ega bo‘lmaganidagina uning yaxlitligi haqida gapirish mumkin” ushbu fikr muallifini aniqlang?
A. S.I. Ginden
B. Dressler
S. S. Dik
D. Bogrander
Fanbo‘yicha talabalar bilimini baholash va nazorat qilish me’zonlari