Tilshunoslik asoslari

11. Xetto-luviya (anatoliya) tillari guruhi

Bu guruhga kiruvchi tillarning barchasi o‘lik tillar sanalada:

1) xett (xett-nesit) tili – eramizdan avvalgi XVIII – XII asrlarga oid mixxatlardan ma’lum bo‘lgan til;
2) luviya tili – eramizdan avvalgi XIV – XIII asrlarda Kichik Osiyoda mavjud bo‘lgan til;
3) palaya tili - eramizdan avvalgi XIV – XIII asrlarda Kichik Osiyoda mavjud bo‘lgan til;
4) kariya tili - eramizdan avvalgi XIV – XIII asrlarda Kichik Osiyoda mavjud bo‘lgan til;
5) lidiya tili – antik davrdagi anatoliya tillaridan biri;
6) likiya tili - antik davrdagi anatoliya tillaridan biri.


12. Toxar tillari guruhi - bu guruhga kiruvchi toxar (turfon, kuchan) tili, Xitoyning Sharqiy Turkiston (Sinjon) viloyatida, o‘lik til sanaladi.


II. KAVKAZ TILLARI OILASI
A. G‘arbiy guruh: abxaz-adigey tillari
1. Abxaz tillari guruhi:
1) abxaz tili – yozuvi 1954 yilga qadar gruzin alifbosida, so‘ngra rus alifbosiga asoslangan; shimoliy (bzib), janubiy (abjuy yoki kador) lahjalari mavjud;
2) abaza tili – Rossiya Federatsiyasining Qorachoy-Cherkes va Adigey muxtor viloyatlari hamda Stavropol o‘lkasida yashovchi abazalar (abazinlar) tili; yozuvi rus alifbosiga asoslangan.


2. Cherkas tillari guruhi

1) adigey tili;

2) kabardin (kabardin-cherkes) tili;
3) ubixlar tili (Chor Rossiyasi davrida Turkiyaga emigratsiya qilingan).


B. Sharqiy guruh: nax-dog‘iston tillari


1. Nax tillari guruhi:
1) chechen tili;
2) ingush tili;
3) batsbiy (tsova - tushin) tili.
2. Dog‘iston tillari guruhi:

1. 
   avar tili;
   
2. 
   dargin tili;
   
3. 
   lak tili;
   
4. 
   lezgin tili;
   
5. 
   tabasarin tili.
   

Bu besh tilning yozuvi rus alifbosiga asoslangan. Quyidagi tillarning yozuvi mavjud emas:

6. 
   andiy tili;
   
7. 
   karatin tili;
   
8. 
   tindin tili;
   
9. 
   chamolin tili;
   
10. 
    bagval tili;
    
11. 
    axvax tili;
    
12. 
    botlix tili;
    
13. 
    gadober tili;
    
14. 
    tsez tili;
    
15. 
    betetin tili;
    
16. 
    xvarshin tili;
    
17. 
    gunzib tili;
    
18. 
    ginux tili;
    
19. 
    tsaxur tili;
    
20. 
    rutul tili;
    
21. 
    agul tili;
    
22. 
    archin tili;
    
23. 
    budux tili;
    
24. 
    kriz tili;
    
25. 
    udin tili;
    
26. 
    xinalug tili.