Тилини ривожлантириш департаменти ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

Alisher Navoiy nomidagi Toshkent 
davlat o‘zbek tili va adabiyoti 
universiteti 
“O‘ZBEK MILLIY VA TA’LIMIY 
KORPUSLARINI YARATISHNING NAZARIY 
HAMDA AMALIY MASALALARI”
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
Vol. 1
№. 01 (2021) 
175 
1.
Eroniy qatlam so‘zlari 178 ta (8 foiz); 
a)
arabiy-eroniy so‘zlar 22 ta (1 foiz).
4. Aralash turdaga so‘zlar: 152 ta (8 foiz). 
Yanada ravshanroq qilib aytganda, bular ichida so‘ngi yasovchisi turkiy bo‘lgan so‘zlar 62 ta (2 
foiz), eroniy bo‘lgan so‘zlar 22 ta (1 foiz).
Ko‘rinib turibdiki, O‘TILga kirmagan eroniy TEQ so‘zlari turkiy va arabiy TEQ so‘zlarga nisbatan 
ko‘p. Bu fikr Mirzo “Devon”i nazmda bitilganligi, undagi badiiy priyomlarni qo‘llashda XX asrgacha 
nazm tili bo‘lmish fors-tojik tilidan, qolaversa, buyuk bobomiz Alisher Navoiy uslubiga ergashganligidan 
dalolat beradi. Shuning uchun ham NAILda qo‘llangan forsiy so‘zlar boshqa tarixiy etimologik qatlam 
(TEQ) larga nisbatan ko‘p (1916 so‘z – 84 foiz). 
Endi O‘TILga kirmay qolgan so‘zlarni TEQlarga ko‘ra alohida-alohida tahlil qilamiz. 
1. 
Turkiy qatlam so‘zlari. 
(ularning ro‘yxati 3 jadvalda berilgan). 
Turkiy TEQga oid bunday 81 ta (4 foiz) so‘zdan 62 tasi serunum so‘z yasovchi qo‘shimchalar 
bo‘lgan -dek, -day, -lik, -liq bilan yasalgan so‘zlar bo‘lib, ularning lug‘atga kirmasligi tabiiy, chunki hech 
bir lug‘at unumli so‘z yasash qoliplarining hosilalarini qamrab ololmaydi, ular cheksizdir [Исҳоқов, 1976: 
‒ 82]. Mazkur lafzlarni quyidagi guruhlarga bo‘lish mumkin (3-jadval): 
I. Yasama so‘zlar: 
1.Asosi O‘TILda mavjud bo‘lgan so‘zlar: 
а) turkiy asosli so‘zlar; 
b) eroniy asosli so‘zlar; 
v) arabiy asosli so‘zlar. 
2. 
Asosi O‘TILda qayd etilmagan so‘zlar: 
a) eroniy asosli so‘zlar; 
b) arabiy asosli so‘zlar. 
II. Tub so‘zlar: 
3-jadval