Тилини ривожлантириш департаменти ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги



Download 8,89 Mb.
Pdf ko'rish
bet169/398
Sana02.06.2023
Hajmi8,89 Mb.
#948061
1   ...   165   166   167   168   169   170   171   172   ...   398
Alisher Navoiy nomidagi Toshkent 
davlat o‘zbek tili va adabiyoti 
universiteti 
“O‘ZBEK MILLIY VA TA’LIMIY 
KORPUSLARINI YARATISHNING NAZARIY 
HAMDA AMALIY MASALALARI”
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
Vol. 1
№. 01 (2021) 
142 
3-қадам. Матнни морфологик таҳлил қилиш – луғатда мавжуд бўлган ҳар бир сўз учун 
барча мумкин бўлган лексик кодларни олиш. 
4-қадам. Дастлабки матнни синтактик таҳлил қилиш – бир ҳил сифатлар ва отларни 
гуруҳлаш, асосий / боғлиқ сўзлар дарахтини яратиш. 
5-қадам. Дастлабки матнни семантик таҳлил қилиш. 
6-қадам. Қурилган дарахт таржимасини акс эттириш. 
7-қадам. Таржима қилинган дарахтни мувофиқлаштиришни амалга ошириш – семантик, 
синтактик ва морфологик синтез. 
8-қадам. Таржима қилинган жумлаларни файлга ёки буферга ёзиш. 
Юқорида келтириб ўтилган ҳар бир қадамни алоҳида кўриб чиқамиз. 
1-қадам. Таржима қилиниши керак бўлган матн жумлаларини юклаб олинади ва кейинги 
қадамга ўтилади. 
2-қадам. Матнни сўзлар ва жумлаларга бўлиш вазифаси. Кўриниб турган соддалигига 
қарамай, умумий ҳолда матнни сўзлар ва жумлаларга бўлиш вазифаси осон эмас. Асосий 
қийинчилик турли хил қисқартмалар, бош ҳарфлар, тўғридан-тўғри нутқ, чизиқча билан ёзилган 
сўзлар ва бошқалар билан ифодаланади.
Сўзни аниқлаш махсус андозалар ёрдамида амалга оширилади. Ушбу андозалар ҳарфлар, 
рақамлар ва ҳарф-рақам гуруҳлари ҳамда тиниш белгиларидан иборат бўлиб, улар алоҳида сўзлар 
сифатида ажралиб туради. Масалан, алоҳида сўзлар сифатида, рақам билан ифодаланган саналар, 
параграф ва қисм параграф рақамлари, қисқартмалар нуқталар билан (махсус луғатга кўра), 
шунингдек, дефис билан ёзилган сўзлардир, агар улар махсус луғат модули бўлса, мураккаб 
таҳлил модули томонидан тан олинган ҳоллар белгиланади. Ушбу модул қора-оқ ва шу каби 
ибораларни таниб олиш учун ишлатилади. Бундай сўзларни таҳлил қилиш ва таржима қилиш 
сифатларнинг морфологик ўзгаришлари учун махсус қоидалар асосида амалга оширилади. 
Танланган сўзларни таҳлил қилиш натижасида баъзи сўзларга (бош ҳарфлар, қисқартмалар ва 
бошқалар) махсус белгилар белгиланади, улар жумлаларнинг чегараларини аниқлаётганда 
ноаниқликни бартараф этишга имкон беради. Шунингдек, ушбу босқичда луғатларни қидиришга 
тайёрлаш учун сўзлар нормаллаштирилади.
3-қадам. Морфологик таҳлил. Ушбу муаммонинг ечими манба тилининг луғатига 
асосланган. Луғатни қидириш натижасида ҳар бир жумла сўзига кўплаб лексик-грамматик 
синфлар ажратилган: нутқнинг қисми, келишик, сон, жинси, тоифаси ва бошқалар, бу эса 
кейинчалик синфларни маълум хусусиятларга асосланган ҳолда амалга оширади (масалан, 
сифатлар ва отларнинг мос келишини текшириш). Луғатда сўзларни қидириш жараёни, агар у 
луғатда топилмаган бўлса, асл сўзни қидиришдан ташқари, мумкин бўлган префиксларни олиб 
ташлаган ҳолда сўзларни қидиришни ҳам ўз ичига олади. Префиксларни самарали қидириш учун 
элементларнинг олд қисмларининг ҳарфлари бўлган дарахт тузилиши ишлатилади. Қидирув 
дарахтда бошқа ўтиш бўлмаганда ёки олдинги ҳолат топилса ва луғатда ушбу предлогсиз сўз 
мавжуд бўлса ҳам тўхтайди. Олд қўшимчалар луғатига қўшимча равишда ҳар бир тил учун 
тиллараро ёзишмалар жадвали мавжуд бўлиб, уларнинг ёрдамида олинган сўз матн синтези 
босқичида олинади. Синфни аниқлаш босқичида, шунингдек, луғатга кўра битта сўзга таржима 
қилинган иборалар ҳам таъкидланади. Бундан ташқари, барча бундай иборалар битта сўз билан 
берилган деб ишонилади. Бу иборани тўлиқ мувофиқлаштириш ва таржима қилишни 
таъминлайди.
4-қадам. Матнларни синтаксис таҳлил қилиш. Биринчидан, ҳар бир асосий сўз учун 
қидирув амалга оширилади, уни таржима натижасида мувофиқлаштириш керак. Асосий сўзларни 
қидириш жараёнида ноаниқликни асосий олиб ташлаш амалга оширилади.
Синтаксис дарахт олдиндан аниқланган лингвистик боғланишларни кетма-кет таниб олиш 
ва уларга асосланган муайян операцияларни бажариш орқали қурилган.
Лингвистик боғланишларни аниқлаш учун асосий операциялар қуйидагилардан иборат: 
а) сўзнинг ўзига хос хусусиятларга эга бўлган нутқнинг маълум бир қисми эканлигини 
текшириш (масалан, сўз генитивда от бўлганлигини); 
б) маълум бир сўзнинг отонимлигини текшириш, яъни, у нутқнинг турли қисмларига 
тегишли бўлиши мумкинми; 
в) иккита сўзнинг мувофиқлигини текшириш; 



Download 8,89 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   165   166   167   168   169   170   171   172   ...   398




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish