Tili va adabiyoti universiteti


З а л е в с к а я     А. А



Download 1,78 Mb.
Pdf ko'rish
bet163/217
Sana01.01.2022
Hajmi1,78 Mb.
#281903
1   ...   159   160   161   162   163   164   165   166   ...   217
Bog'liq
MATNLINGVISTIKASI-converted

З а л е в с к а я     А. А.   Текст и его понимание. -  Тверь: ТвГУ, 2003. -С.25. 
 
       
210
   Архипов  В. К.   «Знак - предмет» и «знак - ситуация»: текст и дискурс. В кн.: А р х и п о в   
В.  Человеческий  фактор  в  языке.  -СПб.,  2003.  -С.102.  С а ф а р о в   Ш.  Прагмалингвистика.  –
Тошкент:Ўзбекистон миллий энциклопедияси, 2008. - Б. 224. 
       
211
    Xегай  В.  О.      О  понятии  дискурс  //  Филология  масалалари.  2006,  №  2  (11).  -С.63-66.; 
С а ф а р о в   Ш.  Прагмалингвистика.  -Тошкент:ЎзМЭ,  2008.-  Б.222-229;    Йў л д о ш е в   М.  Бадиий 
матн лингвопоэтикаси.  - Тошкент: Фан, 2008. - Б. 48. 
 


 
141 
ko‘rinishda  mavjud  bo‘lishini  batamom  e’tirof  etamiz.  Shu  bilan  birgalikda, 
«diskurs» va «matn» tushunchalarini to‘liq muqobillikka ega bo‘lgan sinonim 
tushunchalar sifatida qarash ham unchalik ma’qul bo‘lmasa kerak. Bizningcha, 
Sh.Safarovning «diskurs inson ongli faoliyatining bir turi, turkumi bo‘lsa, matn 
uning ko‘rinishidir», degan ta’rifiga ergashgan ma’qul.  
   Matn  yaratilishini  diskursiv  faoliyatning  bir  turi  sifatida  talqin  qilish 
ushbu hodisaning dinamik xususiyatlariga, jarayonli belgilariga ko‘proq etibor 
qaratishni  talab  qiladi.  Matnni  o‘zgarmas,  harakatsiz,  turg‘un  xususiyatlarga 
ega bo‘lgan hodisa ko‘rinishida tasavvur qilib bo‘lmaydi. Matnning maqomini, 
qategorial  belgilarini  aniqlash  uchun  uning  ongli  diskursiv  faoliyat  bilan 
bog‘liq  tomonlariga  e’tiborni  kuchaytirish  lozim  bo‘ladi.  Lisoniy  hodisalar 
talqiniga  yangicha  yondashuv  natijasida  tadkiq  maqsadi  matn  yaratishning 
inson  kognitiv  qobiliyati  bilan  bog‘liq  jihatlarini  aniqlash  sari  yo‘naladi. 
Sub’ektning  kommunikativ-ijtimoiy  hamda  til  tizimi  qoida-normalariga  mos 
ravishda matn yaratish va uni mazmunan idrok etish qobiliyati nutqiy tafakkur 
faoliyatining samarasini ta’minlovchi asosiy omillardandir. 
 Kognitiv  tilshunoslikning  vazifalari,  uning  asosiy  tamoyillarini 
aniqlashga  harakat  qilgan  V.Z.Demyankov  ushbu  yo‘nalishdagi  tahlilda 
«kognitiv  muqobillik»  va  «bevosita  muqobillik»  tamoyillarini  farqlash 
muhimligini alohida uqtiradi. «Kognitiv muqobillik», olimning ta’biricha, biror 
bir  birlik  haqida  tasavvur  qilish  yoki  uning  haqida  fikr  yuritishda  ushbu 
birlikning  qanday  idrok  etilishi  va  hosil  bo‘lgan  tushunchaning  qay  darajada 
kognitiv  voqelikka  mos  kelishini  anglatadi.  Ushbu  tamoyil  «bevosita 
muqobillik»  holatiga  ziddir.  Binobarin,  oxirgi  tamoyilga  binoan  lisoniy 
voqelanish  unsurlarining  mazmuni  bevosita  voqelikdagi  hodisalar  mohiyatiga 
mos keladi. Ushbuning izohini ingliz kognitologi R.Uilinski keltirgan «Bruklin 
ko‘prigi»  so‘z  birikmasi  tahlilida  ham  ko‘rish  mumkin.  Bu  lisoniy  birlikning 
referenti ob’ektiv borliqdagi predmetdir. Bu predmet ko‘prik ko‘rinishiga ega 
va uni «Bruklin ko‘prigi» deb atashadi (chunki u Bruklinda qurilgan). Agarda 
kognitiv  muqobillik  tamoyiliga  amal  qiladigan  bo‘lsak,  «Bruklin  ko‘prigi» 
atamasi  real  borliqdagi  aniq  bir  predmet  bilan  bog‘liq  emas,  balki  bu 
voqelikning  kognitiv  tasavvurdagi  mohiyatiga  yoki  boshqacha  ifodalaydigan 
bo‘lsak, voqelikning tafakkurda qoldirgan «izi»ga mos kelishi kerak.
212
 
     «Kognitiv 
muqobillik» 
tamoyiliga 
amal 
qilish 
nutqiy 
tuzilmalar 
(shu 
jumladan, 
matn) 
mohiyati, 
mazmunini 
bevosita 
«lisoniy 
birlik 
(belgi) 

ma’no» 
zanjirida 
talqin 
qilish 
an’anasidan  voz  kechishga  undaydi.  Lekin  shuning  bilan  birgalikda, 
 
            
212
 

Download 1,78 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   159   160   161   162   163   164   165   166   ...   217




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish