Tili va adabiyoti universiteti



Download 1,78 Mb.
Pdf ko'rish
bet16/217
Sana01.01.2022
Hajmi1,78 Mb.
#281903
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   217
Bog'liq
MATNLINGVISTIKASI-converted

Кубрякова Е.С. О тексте и критериях его определения / Текст. Структура и семантика. Т. 1. 
–М., 2001, с.72-81. 


 
18 
bo‘lishini alohida qayd etadi.
43
 Matnni lingvistik tadqiqot ob’ekti sifatida  rus 
tilshunosligida  ilk  o‘laroq  batafsil  o‘rganganlardan  biri    I.R.Galperin 
“matnning  ontologik  va  funksional  belgilarini  namoyon  etadigan  etakchi 
jihatlar”dan 
biri 
sifatida 
“yozma 
hujjat 
tarzida 
reallashadigan 
tugallanganlik”ni alohida ta’kidlab ko‘rsatadi. Uningcha, matn yozuvda qayd 
etilgan nutqiy asardir.  
Ammo  matnning  yozma  yoki  og‘zakiligi  uning  ontologiyasi  va 
funksiyasiga  nechog‘lik  bog‘liq  yoki  bog‘liq  emasligi  muallif  tomonidan 
aniq-tiniq  ko‘rsatib  berilmagan.  Matnning  mohiyati  va  kommunikatsiya 
jarayonida bajaradigan vazifasi faqat yozuv bilan chegaralanadigan bo‘lsa, bu 
yirik  kommunikativ  birlikning  tildagi  o‘rni  qanday  belgilanishi  haqidagi 
masala ochiq qolgan. 
Aytish  kerakki,  matn  lingvistikasi  muammolari  bilan  jiddiy 
shug‘ullangan juda ko‘pchilik tilshunoslar matnning yozma ham, og‘zaki ham 
bo‘laverishi  mumkinligini  aytadilar.
44
  Chindan  ham,  ayni  shu  fikr  ilmiy-
mantiqiy  jihatdan  to‘la  asosga  ega  va  u  matnning  mavjud  mohiyatini  to‘g‘ri 
aks ettiradi.  
Z.Y.Turayeva  matn  lingvistikasining  umumiy  nazariyasiga  ko‘ra 
uning  predmeti  sifatida  og‘zaki  yoki  yozma  nutq  mahsuli  bo‘lgan  matnni 
olish mumkinligini aytadi, ammo matnni tor ma’noda, ya’ni faqat yozma nutq 
mahsuli  sifatida  talqin  qilish  maqsadga  muvofiq  ekanligini  ta’kidlaydi.  U 
I.R.Galperin  tomonidan  ilgari  surilgan  yozma  matn  talqinini  ma’qullaydi  va 
quyidagicha  yozadi:  “Agar  og‘zaki  nutqqa  tovushlar  orqali  namoyon  bo‘lish 
xos bo‘lsa, matn uchun grafik gavdalanish xarakterlidir. Agar og‘zaki nutqni 
bir yo‘nalishlilik (“lineynost”) farqlab tursa, matnga ko‘p o‘lchovlilik xosdir. 
Og‘zaki nutq bir yo‘nalishlidir, chunki u faqat tovush orqali gavdalana oladi. 
Yozuv  (grafik  yoki  magnit  tasmasidagi)  uning  sifatini  o‘zgartiradi.  Shunday 
qilib,  og‘zaki  nutq  qaytishsizdir,  ya’ni  aytildimi,  uning  biror  parchasiga 
qaytish  mumkin  emas.  Matn  ko‘p  o‘lchovlidir,  chunki  uning  istalgan  
bo‘lagiga  ko‘p  marta  qaytish  mumkin.  Agar  nutq  harakat,  jarayon  bo‘lsa, 
matn  ikkiyoqlama  tabiatga  ega,  ya’ni  u  ham  tinch  holatda,  ham  harakatda 
bo‘la  oladi.  Agar  nutqning  zamonda  mavjudligi  shu  nutqning  talaffuz  vaqti 
bilan  chegaralangan  bo‘lsa,  matnning  mavjudligi  amaliy  jihatdan  hech  narsa 
bilan chegaralanmagan.”
45
 
 
         
43
 Лосева Л.М. Ko‘rsatilgan asar, 4-b. 
      
44
 
Гаузенблас  К.  О  характеристике  и  классификации  речевых  произведений  /  Новое  в 
зарубежной  лингвистике.  Вып.  8.  Лингвистика  текста.  -М.:  Прогресс,  1978,  с.  63-64;  Михель  Г. 
Основы  теории стиля / Новое  в зарубежной лингвистике. Вып.  9. Лингвостилистика.  -М.: Прогресс, 
1979, с. 271; Николаева Т.М. Текст / Русский язык. Энциклопедия. -М.: Сов. энциклопедия, 1979, с. 
348;  Ҳожиев  А.  Лингвистик  терминларнинг  изоҳли  луғати.  -Тошкент:  Ўқитувчи,  1985,  88-б.; 

Download 1,78 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   217




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish