Tili va adabiyoti universiteti

pasayuvchi  gradastiya  (antiklimaks);  ifoda  usuliga  ko‘ra:  mantiqiy, 
emotsional  va  miqdoriy  gradastiya;  ifoda  materialiga  ko‘ra:  leksik 
gradasiya va sintaktik gradastiya. 
Men nadomatlarni unutganman. Men meros 
dovlamayman. Men molparast ham emasman. 
Lekin qani mening etti ma’dandan eritib quyilgan  
darvozam? 
Jahonning bir mo‘‘jizasi? 
Oltin, temir, qurch, qalay, po‘lat, mis, kumush 
darvozam? 
Bibixonim darvozasi? 
Yo‘qolgan darvoza... 
O‘g‘irlangan darvoza... 
Tanga qilib maydalangan darvoza... (I.G‘afurov)
165
 
Keltirilgan  misolda  dastlab  shaxsiy  sifatlar  bosqichma  –  bosqich 
kuchaytirib  tasvirlanyapti.  Keyin,  darvoza  bilan  bog‘liq  sifatlar  tasvirida 
pasayuvchi  gradatsiyani  kuzatish  mumkin:  mo‘‘jizaviy  darvoza  –  oltin 
darvoza  –  temir  darvoza  –  qurch  darvoza.  Ortidan  darvozaning  kimga 
taalluqli  ekanligi  aytiladi  va  yana  ko‘tariluvchi  gradatsiyadan  foydalanib 
darvozaning  g‘oyib  bo‘lish  sababi  oshkor  qilinadi:  darvoza  yo‘qolgan  – 
(aslida)  o‘g‘irlangan  –  (va)  tanga  qilib  maydalangan.  Ibrohim  G‘afurovdan 
gradatsiyaga  yana  bir  go‘zal  misolni  keltiramiz.  Unda  hislarning  junbushi 
ko‘tariluvchi  va  pasayuvchi  gradatsiya  orqali  o‘ta  ta’sirchan  holda 
ifodalangan.   
Beatriche yotmagan Usmonning to‘shagida, 
Zarema yotmagan Usmonning to‘shagida, 
Nasima yotmagan Usmonning to‘shagida, 
Hurlar yotmagan Usmonning to‘shagida, 
Parilar yotmagan Usmonning to‘shagida. 
Faqat Usmon yotgan Usmonning to‘shagida. 
Qamoqning to‘shagi. 
Millionlab begunohlar yotgan bunday to‘shaklarda. 
Ular ko‘z yoshlardan ko‘l bo‘lib ketgan, 
Ular unsiz nolalardan cho‘l bo‘lib ketgan, 
Ular armonlardan yo‘l bo‘lib ketgan... 
Dunyo yotar shu to‘shakda. 
She’r yotadi shu to‘shakda. Parlari qofiya. Somoni vazn.  
Usmon Nosirning to‘shagi –  
 
165
 Иброҳим Ғафуров. Илтижо. –Т.: Ғ.Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти, 1991. 

---

 
102 
Xayollarin kemasi. 
–To‘shagimni asrang, og‘a, –dedi u eng so‘ng  
damda. –  
Oltin bulutlar uxlagan unda. Armonli baytlar  
tunagan unda. 
Lek to‘shakni asramadilar. Farosat etmadi 
odamlarda.   (I.G‘afurov)