Tili va adabiyoti universiteti


Oʻzbek tilida nomsiz, oʻgay qoʻshimchalarning kategorial oʻrni haqida



Download 6,85 Mb.
Pdf ko'rish
bet330/464
Sana05.06.2022
Hajmi6,85 Mb.
#639528
1   ...   326   327   328   329   330   331   332   333   ...   464
Bog'liq
ANJUMANMATERIALLARI.19.11.2020

 
Oʻzbek tilida nomsiz, oʻgay qoʻshimchalarning kategorial oʻrni haqida
About the categorical places of nameless, step suffixes in the Uzbek language 
 
Yoʻldoshev R.A.
*
 
 
Annotation. 
The article argues that it would be appropriate to include the anonymous 
suffixes -dek, -day, -niki, -gacha in the list of noun cases. 
 
Key words: 
suffixes, anonymous, meaning, suffix of plurality, suffix of possession. 
 
Oʻzbek tilshunosligida 
-dek, -day, -niki, -gacha
qoʻshimchalari aniq bir oʻringa ega emas: 
ular alohida-alohida tushuntiriladi. Chunonchi, shu kunga qadar
-dek, -day
qoʻshimchalari 
oʻtgan asrning 70- yillaridagi grammatika kitoblarida oʻxshatish ma’nosida ravish yasovchi 
qoʻshimchalar sifatida koʻrsatib kelindi [1]; [2]. Lekin bu qoʻshimchalarning soʻz yasashdan 
tashqari, soʻzlarni, gaplarni bir-biriga bogʻlashiga ishora qiluvchi fikrlar ham yoʻq emas. 
Masalan: «Oʻxshatish ergash gaplar bosh gapga 
xuddi, goʻyo 
soʻzlari, 
-dek, -day 
qoʻshimchali 
sifatdoshlar, 
-guncha 
qoʻshimchali ravishdoshlar hamda -ki bogʻlovchisi bilan bogʻlanadi [3]. 
Aslida oʻxshatish ergash gaplar bosh gapga 
-dek, -day 
qoʻshimchali sifatdoshlar bilan emas, 
balki sifatdoshning shu shakllari yordamida birikadi, deyish ma’qulroq. Chunki 
-dek, -day 
qoʻshimchali sifatdoshlar deganda sifatdoshning shu qoʻshimchalar bilan yasalgan shakli 
tushunilishi mumkin. Vaholanki, bu yerda shakl hosil boʻlyapti. Bundan tashqari, ushbu 
qoʻshimchalardan birini qabul qilgan sifatdoshdan ravish yasalmagan, grammatik ma’no 
anglatish (shakl hosil qilish) xususiyati ham aniq ifodalanmagan boʻlsa-da, aslida shunday qabul 
qilinadi. Soʻz turkumlaridan ot, sifat, son, fe'l, sifatdosh, ravishdosh esa bogʻlovchi vositalar 
sirasida deyarli koʻrsatilmaydi.
Ravish yasovchi qoʻshimchalar qoʻshilganda, tarkiban oʻzgarmas yangi soʻz paydo boʻlishi 
kerak. Lekin -dek, -day qoʻshimchalarini olgan soʻzlar oʻz navbatida boshqa qoʻshimchalarni 
ham qabul qilib, tarkiban oʻzgara oladi. Boshqacha aytganda, soʻz shaklan oʻzgaradi, ammo 
yangi soʻz yuzaga kelmaydi. Ta’kidlash joizki, -dek, -day qoʻshimchalarini otning funksional 
shakllari, deb hisoblash ham muammolidir.
Bugungi kunda 
-dek, -day
qoʻshimchalari umumiy oʻrta ta'lim maktablarining ona tili 
darsliklarida aniq bir toifaga kiritilmagan holda oʻxshatish ma’nosidagi koʻmakchilarga 
ma’nodosh affiks sifatida tilga olinadi, xolos. 2017- yildan keyin 7- sinf uchun nashr qilingan 
*
Pedagogika fanlari nomzodi, O‘zbekiston Respublikasida xizmat ko‘rsatgan xalq ta’limi xodimi
 


393 
«Ona tili» darsligidagi 51- darsda (Koʻmakchilar va qoʻshimchalar ma’nodoshligi) juda oʻrinli 
taqqoslash keltirilgan: «-dek qoʻshimchasi narsa-hodisa, belgi-xususiyatga oʻxshatilishini 
ifodalaydi va shu ma'noda 
kabi, singari, yangligʻ
koʻmakchilari bilan ma'nodoshlikni hosil qiladi 
[4]. 

Download 6,85 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   326   327   328   329   330   331   332   333   ...   464




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish