Tili va adabiyoti universiteti

Ch 
birikmasi 
ingliz tilida
 Ch, 
fransuz tilida
 Sh, 
italyan tilida
 K, 
nemis tilida
 X 
deb oʻqiladi.
Maksimal islohot tarafdorlari alifboni keskin isloh qilib, bir necha qoʻshimcha undosh va 
unli harflarni qoʻshish tarafdorlari hisoblanishadi. Ishchi guruh vakillari bu ham unchalik toʻgʻri 
fikr emasligini, bunday islohotlar qator muammolarni keltirib chiqarishini ta’kidlashadi va oʻz 
fikrlarini 8 ta fakt bilan dalillaydilar. Jumladan, quyidagicha fikrlarni ilgari surishadi; murakkab 
alifbo tufayli jiddiy toʻsiq va muammolar yuzaga kelgach, yana ortga qaytadigan boʻlsak (oʻzi 
bir marta shunday boʻlgan: 1929-yilda 9 ta unlili alifboni qabul qilib, 1934-yilda uchta unli 
harfdan voz kechganmiz), unda shusiz ham chalkash boʻlgan yozuvga doir ishlarimiz yanada 
chigallashadi, yoshlarimizning savodxonligi battar yomonlashadi – zamondoshlarimiz oldida 
ham, kelajak avlod oldida ham uyatga qolamiz[2], degan fikrlarni qayd etishadi va yuqorida 
bayon qilingan harflar yuzasidan fikrlarini bildirishadi. Lotin alifbosi loyihasida ham ana shu 
harflarni oʻzgartirish lozim ekanini aks ettirishadi.
Yuqoridagi tahliliy fikrlardan namoyon boʻladiki, lotin yozuviga asoslangan oʻzbek 
alifbosini isloh etish zarurati mavjud. Bu esa oʻzbek tilining yozuv tizimini yaxshilash bilan 
birga internet va texnologiyalarda foydalanish imkoniyatlarini oshiradi.
Alifbo harflari borasida bahslar davom etar ekan, X va H harflari yuzasidan ham 
muhokamalar 
boʻlib 
oʻtmoqda. 
Bugungi 
kunda 
X
va 
H 
ni 
farqlashga 
qiynalayotgan 
hamyurtlarimiz yoʻq emas. Qattiq va yumshoq 
X va H
ni farqlashda muammolarga duch 
kelinishi, qaysidir darajada aholining savodxonligi pasayishiga olib kelmoqda. Tan olishimiz 
kerak, ayni paytda nafaqat oddiy yurtdoshlarimiz, balki ayrim oʻqituvchilarimiz ham X bilan H 
ni farqlashda ikkilanadi. Bu harflar borasida soʻz borar ekan, bir guruh faollar ushbu ikkala 
harfni yaxlitlash va yagona koʻrinishga olib kelish darkor deb bilishsa, bir guruh yurtdoshlarimiz 
bu harflar oʻz oʻrnida qolishi tarafdorlari hisoblanishadi. Bizning nazarimizda ham H va X 
harflari alifboda mavjud boʻlishi lozim. Chunki ushbu harflar ayrim soʻzlarning talaffuzida 
muhim ahamiyatga ega. Ishchi guruh loyihasida ham ushbu harflar oʻzgarishsiz qoldirilganligi, 
H va X harflariga ehtiyoj mavjudligini namoyon qiladi.
Lotin yozuviga asoslangan oʻzbek alifbosi yuzasidan filologiya fanlari doktori, professor 
Shuhrat Sirojiddinov shunday fikrlarni bildirgan edi: Kishilarning yozma savodxonligi darajasini 
oshirishda alifboning mukammal boʻlishi juda katta ahamiyatga ega. Nazarimda, bugungi kunda 
mazkur alifboni yanada mukammallashtirish davr talabiga aylandi. Bu alifbodagi ayrim 
ziddiyatli holatlar bilan bogʻliq [4].
Bundan koʻrinadiki, hozirgi davrda oʻzbek lotin alifbosidagi muammolarni bartaraf etish 
eng muhim va oʻz oʻrnida amalga oshirilgan barkamol ishlardan boʻlib qoladi. Joriy alifboni 
takomillashtirmay turib, oʻzbek tili imlosini talab darajasida ishlab chiqib boʻlmaydi. Imlo 
tuzatilmas ekan, reklama va koʻcha-koʻydagi yozuvlarga talab qoʻyib boʻlmaydi. Bu esa «Davlat 
tili toʻgʻrisida"gi Oʻzbekiston Respublikasi Qonuni ijrosini sekinlashtiradi. Davlat tili ijrosi 
haqida qaygʻurar ekanmiz, birinchi navbatda «Lotin yozuvi asosidagi oʻzbek alifbosini 
takomillashtirish» boʻyicha yangi qonun ishlab chiqilishi, soʻng «Oʻzbek tilining yangi imlo 
qoidalari» ishlab chiqilib, Vazirlar Mahkamasining Qarori bilan tasdiqlanishi, tartibga keltirilishi 
lozim. Ana shu ishlardan soʻng «Davlat tili toʻgʻrisida"gi Qonun ijrosi nazoratga olinsa, samarali 
boʻladi. Shuningdek, qayd etilgan qonunlarga muvofiq bosqichma-bosqich har bir sohada oʻzbek 
tilining targʻibotini olib borish maqsadga muvofiq.
Umuman, lotin yozuviga oʻtish istibdod yillaridagi milliy siyosatda yoʻl qoʻyilgan katta 
va jiddiy xatolardan birini tuzatish chorasidir. Oʻzbekiston mustaqilligini mustahkamlashdagi 

---

457 
muhim qadam boʻlmish bu oʻzgarish mustaqillik davrida amalga oshirilayotgan eng qiyin va 
murakkab amaliy tadbirlardan biri. Alifboni mukammal holga keltirish esa, oʻzbek tilining 
kelgusidagi taraqqiyoti uchun zamin yaratuvchi muhim istilo boʻladi.
Til millatning dunyoda mavjudligini koʻrsatuvchi ramzlaridan biridir. Uning yozuvi, 
alifbo va imlosining mukammaligi ushbu xalqning savodining darajasini namoyon etadi. 
Alifboning bekam-u koʻst boʻlishi, imlo me’yorlarining mukammal ishlanib, amalda qoʻllanilishi 
bu masaladagi turli munozaralarni oldini olish bilan birga xalqning savodxonlik darajasini 
koʻtaradi, mamlakatning taraqqiyotiga yoʻl ochadi, qolaversa, kelgusi avlodning yanada 
intellektual salohiyati yuqori boʻlishiga zamin yaratadi.