Tili va adabiyoti universiteti

MADANIYAT 
[a. .
دم
ن
ٺڍ — sivilizatsiya] 
1 
Jamiyatning ishlab chiqarish, ijtimoiy, 
ma’naviy-ma’rifiy hayotida qoʻlga kiritgan yutuqlari majmui. 
Bugungi Toshkent — yirik sanoat, 
fan va madaniyat markazlari-dan biri. 
“Saodat”.
Alifbo — inson hayotining, inson kamolining 
zng buyuk ijodiyoti; jahon madaniyati, butun ilm, oʻlmas badiiy, falsafiy, axloqiy boyliklar shu 
harflarga asoslangan. 
K.Yashin, Hamza. 
2 
Biror ijtimoiy guruh, sinf yoki xalqning ma’lum davrda qoʻlga kiritgan shunday 
yutuqlari darajasi. 
Musiqa madaniyati. Nutq madaniyati. Har ikki yilda oʻtkazilayotgan bu 
kinoforum unda qatnashayotgan mamlakatlar kino madaniyatida katta voqea boʻlayotir. 
Gazetadan. 
Islom madaniyatini rivojlantirishga katta hissa qoʻshgan muhtaram zotlarning 
nomlari butun olamga mashhur. 
K.Yashin, Hamza. 

---

449 
3 
Oʻqimishlilik, ta’lim-tarbiya koʻrganlik, ziyolilik, ma’rifat. 
Madaniyatdan orqada 
qolmoq. Madaniyatga erishmoq. Odamlarning xulq-atvori, madaniyati ana shu boyliklarga, 
xususan, nonga boʻlgan munosabati bilan oʻlchanadi. 
Gazetadan. 
Tarbiyachi soʻz bilan ta’sir 
qilish madaniyatini egallashi zarur. 
“Fan va turmush”. 
4 
Madaniyatli shaxs talablariga javob beruvchi sharoit. 
Deputatning xalq farovonligini 
oshirish, turmush madaniyatini yuksaltirish borasidagi ishlaridan mehnatkashlar mamnun. 
Gazetadan. 
5 
q.x. 
(Oʻsimlik yoki ekinning turlarini) yetkazish, oʻstirish, yetishtirish. 
Xususan, 
dehqonchilik madaniyati bobida ilgarilab ketdi ular. 
N.Hayitqulov, “Yer tafti” 
Albatta, 5-ma’noda 
q.x
. belgisini izohdagidan koʻra kengroq tushunmoq lozim. Bu 
quyidagilar bilan izohlanadi. Birinchidan, qishloq xoʻjaligi faqat dehqonchilikdan iborat emas. 
Ikkinchidan, lugʻat maqolasidagi ikkinchi ma’no, bir tomondan, 5-ma’noni ham qamrab oladi. 
Chunki ijtimoiy guruh, sinf yoki xalq deganda dehqonlar ham, chorvadorlar ham, hunarmandlar 
ham tushuniladi.
Ma’lumki, madaniyat inson faoliyatining tabiatni boʻysundirish va oʻzaro 
munosabatlarni tarkib toptirishda, oʻz-oʻzini va boshqalarni tarbiyalashida namoyon boʻladigan 
koʻrinishidir. Inson faoliyati shaxsiy va ijtimoiy turlarga boʻlinganligi kabi, madaniyat ham 
shaxsiy, individual va ijtimoiy boʻlishi mumkin. Madaniiy yetuklik insoniyatning umumiy 
ehtiyoji va moʻljali tusiga kirdi. Ayniqsa, shaxsiy takomillashuv barcha madaniyatlarning 
markaziy unsuriga aylanishi ma’rifat va axloqning tubdan takomillashuviga olib keldi. Masalan, 
Sharqda zardushtiylikda ezgu fikr, ezgu soʻz, ezgu amal uchligining taraqqiyot omili sifatida 
qaralganligi, tasavvufda komil inson tushunchasining targʻib qilinishi, Gʻarbda uygʻonish 
davrida inson axloqining insoniyatning gumanistik gʻoyalari, ma’rifatchilik gʻoyalariga bilan 
muvofiqligi darajasi madaniyat mezonlarini tishlab chiqishda katta rol oʻynadi.
Insonning madaniyatlilik darajasi uning borliqqa va oʻziga munosabatini belgilovchi 
omil boʻlib shakllandi. Zero, aytilganidek, insonning oʻzi ham, oʻz oʻrnida, madaniyatning 
mahsuli boʻlib qoldi. Chunki inson oʻz shaxsi shakllanib, yashab, voyaga etayotgan muhitning 
farzandi. Madaniyat turli koʻrinishlarda namoyon boʻladi. U dastlab moddiy va ma’naviy 
turlarga boʻlinadi. Moddiy madaniyat insonning tabiat bilan muloqoti natijasida shakllansa, 
ma’naviy madaniyat insonning inson bilan muloqoti mahsulidir.
Moddiy madaniyat ham, ma’naviy madaniyat ham xazina sifatida til qoʻrgʻonida 
yashaydi. Birinchidan, madaniyat ajdodlardan avlodlarga til orqali etib kelsa, ikkinchidan, tilning 
har bir ifodasida shu xalqning madaniy darajasi etnik dunyoqarashi aks etadi. Til millat yoki 
elatning bir davrdagi madaniyatini aks ettirmaydi. Bugungi madaniyat darajasi, mental saviyasi 
qanday boʻlishidan qat’iy nazar, tilda til paydo boʻlgan davrdagidan boshlab, to bugungacha 
boʻlgan madaniyat yaxlit tizim sifatida tilda yashaydi. Tilda shunday ifodalar ham borki, unda 
aks etgan madaniyat magʻzi bugungi kunda ham mavjud. Lekin u boshqacha shaklga kirgan. 
Misol sifatida shallaqi soʻzini olaylik. U oʻzbek tilining izohli lugʻatida quyidagi izohga ega: