Tili va adabiyoti universiteti

Bundan koʻrinadiki, sud-huquq tizimida bunday bahstalab soʻzlar oʻz yechimini kutib 
turibdi. 
Sud nutqi oʻta jiddiy xarakterga ega boʻlganligi, unda badiiy tasvir vositalaridan deyarli 
foydalanilmasligi tufayli sud notiqligi leksikasining badiiy-uslubiy xususiyatlarini maxsus 
tekshirish maqsadga muvofiq emas, chunki bu borada material juda kam. Shunga koʻra oʻzbek 
tili sud nutqi leksikasiga oid birliklar oʻrtasidagi semantik munosabatlar tekshirildi. Zero, ushbu 
semantik munosabatlar leksik sistema tarkibidagi birliklarning lingvistik tabiatini ochishga 
imkon beradi. Xususan, sud nutqi leksikasiga oid birliklar oʻrtasidagi semantik munosabatlarning 
koʻrib chiqsak.
Sud nutqi leksikasining tarkibi umumiste’mol soʻzlar va yuridik terminlardan iborat 
ekan, uning birinchi qismi uchun sinonimiya ijobiy, ikkinchisi uchun esa salbiy holat sifatida

---

397 
qaraladi. Lekin shunga qaramay, sud nutqi leksikasida koʻplab sinonimik munosabatdagi 
birliklarni kuzatish mumkin. Ularni sud turiga qarab quyidagicha keltirish mumkin (ya’ni 
sinonimlar oʻrganilgan sud hujjatlarida uchraganligiga qarab tasniflandi): a) jinoyat ishlari 
boʻyicha sud leksikasida kuzatilgan sinonimlar; 
 
b) xoʻjalik ishlari boʻyicha sud leksikasida 
uchraydigan sinonimlar; v) harbiy sud leksikasida uchraydigan sinonimlar 
; 
g) barcha sudlar 
leksikasida uchrashi mumkin boʻlgan sinonimlar. Bu boʻyicha ayrim takliflar ham berilgan. 
Masalan: 
oqlovchi, himoyachi, qoralovchi, ayblovchi, malakalamoq, soʻrayman
kabi soʻzlarini 
ishlatish maqsadga muvofiq emasligi, ularning oʻrniga 
advokat, prokuror, kvalifikatsiya qilmoq, 
talab qilaman
kabilarni qoʻllash zarurligi ta’kidlandi.
Sud nutqi leksikasiga oid birliklarning semantik-uslubiy xususiyatlariga doir fikrlarning 
xulosasi sifatida quyidagi jadvalni ham keltirish mumkin: 

Yuridik sohaga oid soʻzlar aniqlikni, ilmiy va rasmiylikni talab qiladi. Bu talablar birinchi 

navbatda termin bilan bogʻliq.Chunki termin ilmiyligi bilan muayyan fanga oidligi, bir 
ma’noliligi (monosemantikligi), qoʻllanish doirasi chegaralanganligi, ijobiy va salbiy boʻyoqqa 
ega emasligi bilan boshqa soʻzlardan ajralib, farqlanib turadi va mustaqil sanaladi. 
Shuningdek:
1.
 
Advokat, prokuror, sudya -
termin 
Oqlovchi, himoyachi, qoralovchi, hakam
- soʻz, atama 
2.
 
 Advokat, prokuror, sudya
- tor, xususiy 
Oqlovchi, himoyachi, qoralovchi, hakam
- keng, umumiy 
3.
 
Advokat, prokuror, sudya
- aniq, konkret 
Oqlovchi, himoyachi, qoralovchi, hakam
- nisbatan mavhum, abstrakt 
4.
 
Advokat, prokuror, sudya
- ilmiy, yuridik tushunchaga (semaga) ega 
Oqlovchi, himoyachi, qoralovchi, hakam
- ilmiy, yuridik tushunchaga (semaga) ega emas, 
5.
 
Advokat, prokuror, sudya
- faol, 
Oqlovchi, himoyachi, qoralovchi, hakam
- nisbatan nofaol, 
6. 
Advokat, prokuror, sudya
- emotsionallikka ega emas, 
Oqlovchi, himoyachi, qoralovchi, hakam
- nisbatan emotsionallikka ega,
8.
Advokat, prokuror, sudya 
- soha, soha vakillariga xos 
Oqlovchi, himoyachi, qoralovchi, hakam
- umumga, turli soha vakillariga xos
 
9. 
Advokat, prokuror, sudya
- tub soʻz 
Oqlovchi, himoyachi, qoralovchi - yasama soʻz 
10. 
Advokat, prokuror, sudya
- kelib chiqishiga koʻra birlamchi 
Oqlovchi, himoyachi, qoralovchi, hakam
- kelib chiqishiga koʻra ikkilamchi. 
Ushbu maqolada sud nutqi boʻyicha oʻz kuzatuvlarimizni bayon qilib, baholi qudrat amaliy 
tavsiyalarimizni bildirdik. Umid qilamizki, bu tavsiyalarmiz sud nutqining sifatini 
yaxshilanishiga, oʻzbek tilida sud nutqi leksikasining rivojlanishiga kichik hissa qoʻshadi.