Tili va adabiyoti universiteti

 B. Turkiy morfema modeli
Turkiy morfema portali strukturaviy-parametrik morfema modeliga asoslangan boʻlib, uning 
tuzilishi 3-rasmda keltirilgan. 
Strukturaviy-parametrik turkiy morfema modeli morfologiya elementlarining pragmatik 
yoʻnaltirilgan tarkibiy va funksional tavsifidir. Model tuzilishi turkiy morfemalarni toʻliq tahlil 
qilish va ularning barcha til darajalarida (fonologik, morfonologik, morfologik, sintaktik) 
xususiyatlarini va koʻrinishini tavsiflashga imkon beradi. 
Model ikkita asosiy blokdan iborat: 
1) til bloki, har bir turkiy til uchun til elementlarining tavsifini oʻz ichiga oladi;
2) umumiy blok, grammatik kategoriyalar va semantikaning tavsifini oʻz ichiga olgan 
modelning tilga bogʻliq boʻlmagan qismi.
Ayrim tillar uchun til elementlari tavsifining bogʻlovchi elementlari semantik 
modellardir. Ushbu morfema modelida semantikani ifodalash uchun ikki turdagi ontologik 
modellardan foydalaniladi. Birinchi tur tezaurlardan, ikkinchi tur relyatsion-situatsion 
freymlardan iborat. Tezauruslar otli birikmalar morfemalarining asosida anglashilgan ma’nolarini 
tavsiflash uchun foydalaniladi. Ushbu modelda ishlatiladigan tezaurusdagi konseptlarning 
tuzilishi WordNet tezaurusining tuzilishiga oʻxshaydi. Model haqida koʻproq ma’lumot [7] da 
keltirilgan. 
IV
. 
TIZIM
 
TAVSIFI
A. Ishning texnik jihatlari
Portalning server qismi Django freymvorkidan foydalangan holda Piton dasturlash tilida 
yozilgan. Tilni 
tanlash 
soddaligi 
va 
kutubxona 
imkoniyatlarining 
boyligi 
bilan 
xarakterlanadi. Bundan tashqari Piton dasturlash tili ilmiy jamoa tomonidan ijobiy baholanadi va 
oliy matematikaga doir masalalarni dasturlash, mashina ta’limi (machine learning) va tabiiy tilni 
qayta ishlash (NLP) bilan bogʻliq koʻplab toʻplamlar foydalanish uchun bir qator afzalliklarga 
ega. Ushbu holat kelajakda boshqa lingvistik vositalarning tizim bilan birlashishini 
osonlashtirishga imkon beradi. 

---

380 
Django freymvorki, oʻz navbatida, standart veb-yechimlarni samarali ishlab chiqishga imkon 
beradi, ma’lumotlar bazasining oʻzaro aloqalarini, GUI shakllarini loyihalashni va HTTP 
soʻrovlarini qayta ishlashni avtomatlashtiradi. Ushbu freymvorkning uslubiy toʻplami veb-
xizmatlarni rivojlantirishning doimiy muammolarini hisobga olgan holda tuzilgan, xususan, 
foydalanuvchilarga tizimni boshqa tillarga tarjima qilish imkoniyatini beradigan lokalizatsiya va 
baynalmilallashtirish mexanizmi taqdim etiladi, bu koʻplab turkiy tillarga yoʻnaltirilgan tizimni 
rivojlantirish uchun ham juda muhim hisoblanadi. Bundan tashqari, ushbu freymvork 
avtorizatsiya, roʻyxatdan oʻtish va tizim boshqaruvchisi uchun yuqori quvvatli avtomatik 
umumlashtiruvchi moduldan iborat. 
PostgreSQL ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi sifatida tanlangan. Tanlov bir tomondan 
ushbu tizimning ochiqligi, yuqori funksional imkoniyatlarga egaligi va soʻrovlarni sifatli ravishda 
optimallashtirilganligi bilan ham ajralib turadi. Boshqa tomondan, ushbu dastur yana koʻplab 
tashqi instrumentlardan iborat boʻlib, ma’lumotlarni himoyalash hamda dasturiy ta’minot 
muvozanati, qolaversa, kengayish imkoniyatini beruvchi qoʻshimcha funksiyalarga ham egadir.
Tizimning foydalanuvchi interfeysi JavaScript kodli HTML-sahifalar shaklida alohida tuzilgan 
boʻlib, Django freymvorki tomonidan taqdim etilgan maxsus namuna asosida server tomonidan 
umumlashtiriladi. 
B.