Tili va adabiyoti universiteti

“Йогурт”
– Navoiyda 
jugʻrot
shaklida uchraydi. Bu soʻz lugʻatda
qatiq
deb izohlangan 
[Навоийасарларилуғати, 1972: 237]. “Saddi Iskandariy” dostonida bunga misol bor: 
Ani uyga kelturdi tortib inon, 
Ravon mohazar chekti jugʻrotu non.
[Алишер Навоий, 1989: 22]. 
Mazmuni: uni uyga keltirib, oldiga tayyor turgan jugʻrot va nonni qoʻydi. 
Jugʻrot
hozir boshqa turkiy tillarda, xususan, tatar tilida ishlatiladigan “yugʻurt” 
soʻzining Navoiy davridagi shakli. Bu soʻzning “yogʻrut” fonetik shakli “Qutadgʻu bilig”da 
ishlatilgan: 
qыmыz, sÿt ya yÿn yagʻ ya yogʻrut qurut
(qimiz, sut yoki jun, yogʻ yoki qatiq, qurut -
T.T.) [Дадабоев, 2017: 79]. Yogurt turkiy tillardan rus tiliga oʻzlashib, hozir shu shaklda faol 
qoʻllanmoqda. Hatto ingliz tiliga ham oʻtib ulgurgan. 

---

150 
Oʻz soʻzlarimizni bilmasligimiz tufayli shunchalikka yetdikki, ba'zan bunday soʻzlarni 
boshqa tildan oʻtgan deb oʻylay boshladik. Masalan, bir necha yil avval televizorda Navoiy 
viloyatining hayvonot olami haqida koʻrsatuv berildi. Bu oʻlkaning turli yovvoyi hayvonlari 
haqidagi hujjatli film asli ruscha tayyorlangan boʻlib, oʻzbekchaga tarjima qilingan va suxandon 
shu matnni oʻzbekcha aytib bermoqda edi. Uning ovozi ostida dastlab yozilgan ruscha ovoz ham 
eshitilib turardi. Yirtqichlarga mansub choʻl hayvoni – qoraquloqlar haqida soʻzlar ekan, 
rusiyzabon boshlovchi uni oʻz nomi bilan, faqat ruscha talaffuzda atay boshladi: “karakulaki”. 
Ruschada “q” tovushi boʻlmaganidan shunday soʻzladi. Bizning tarjimonlarimiz qoraquloq 
aslida nima ekanini bilmaganidan uning ruscha ifodasini saqlab qolgani aniq. Oʻzbek suxandoni 
ham uni ruschaga ergashib aynan ayta boshladi: “karakulaklar shuncha yil umr koʻradi, 
karakulaklar falon-falon narsalar bilan oziqlanadi, karakulaklar mana bunday ov qiladi” va 
hokazo. Alisher Navoiy bobomizning soʻzlari yodga keladi: 
Sen oʻzungni tonimas ermishsen, 
Oʻz soʻzungni tonimas ermishsen. 
Muhmmad Yusuf Chingiyning XIX asrda yaratilgan “Kelurnoma” lugʻatida “qoraqulagʻ 
– “степнаярысь”, ya'ni choʻl silovsini deb keltirilgan. Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasida bu 
hayvonga batafsil izoh berilgan: