Tili va adabiyoti universiteti

Oq
 sukunat portlar saharda,
Kun nurida yonib, yaraqlab,
chopib kirar 
sovuq 
shaharga
yalangoyoq yashil daraxtlar.
Mazkur misralarda ajratib koʻrsatilgan ikki oʻrinda metafora ishtirok etmoqda. Bu oʻrinda 
“sovuq” soʻziga alohida urgʻu berish lozim. Chunki kontekstdan tashqarida sovuq shahar oʻz 
ma’nosida haroratning nihoyatda pastligini ifodalashi ham mumkin. Ammo bandda “yashil 
daraxtlar”, “kun nurida yonib yaraqlab” birikmalari sovuq soʻzining metaforik ma’no ifodalab 
kelayotganini bildiradi. 
Quyidagi misralarda qoʻllanilgan asov soʻzi esa soyga nisbatan koʻchma, oʻxshatish 
ma’nosida kelmoqda: 
//Unutganim yoʻqdir hali
oʻrikzorni, 
asov
 soyni,
soy boʻyida koʻzdan xoli
baqaterak oʻsgan joyni.// 
Boshqa bir she’rda asov belgi bildiruvchi leksemasi mavhum ot oldidan kelib boshqa bir 
metaforik ma’no ifodalamoqda: 
//
Asov 
koʻngil...
ergashar andom,
qadim yoʻldan qayga yetaklar.
Qorongʻilik quyular qandoq,
qandoq titrar edi chechaklar.// 
Asov soʻzi soyga nisbatan qoʻllanganda ham otga nisbatan qoʻllanilgan jilovlab 
boʻlmaydigan, toʻsib boʻlmaydigan kabi oʻxshashroq ma’nolarni ifodalaydi. Biroq shoir uni 
koʻngilga nisbatan qoʻllaganda butunlay yangicha ma’no, she’rga oʻzgacha mazmun bagʻishlab 
turibdi. Bu oshiq koʻngilning holatini roʻy-rost ifodalab turibdi. Quyidagi bandda qora va yorugʻ 
sifatlari ham orttirma darajada qoʻllanib, ranglar oʻxshashlik asosida shoir istagan ma’noni 
anglatib turibdi: 
// Goʻzallik, poklikdan uyalib,
qisilib, qimtinib turasan,
qop-qora
 devorga suyanib,
yop-yorugʻ
 xayollar surasan. // 
“yorugʻ” soʻzi kun, kelajak soʻzlariga nisbatan koʻp qoʻllaniladi, ammo xayollarga nisbatan 
ishlatish, buning ustiga orttirma nisbatdagi shaklidan foydalanish she’riy bandga oʻzgacha ruh 
bermoqda. 
Shavkat Rahmon yosh oʻzbek shoirlariga murojaat qilib bitgan she’rida ham oʻtkir soʻzi 
quyidagi koʻchma ma’nolarda qoʻllangan: 
//Soʻzlarni qayraylik, 
Tagʻin qayraylik, 
tokim keskir boʻlsin bamisli olmos, 

---

473