Tili va adabiyoti universiteti

biy
(OʻTIL,I,112) holida yetib kelgan. 
Böy 
“Tarjumon” (11-18), “Kitobul-idrok“ 
(37) va “Kitobul-bulgʻat” (15a5) risolalarida “chayon” ma’nosida kelgan. Mazkur zoonim 
hozirda Forish shevasida 
bөy
shaklida “qoraqurt” ma’nosida qoʻllaniladi (OʻXShL,55). 
Fikrimizcha, qayd etilgan shakllar ichida 
bi 
shakli qadimiy hisoblanadi.
Mahmud Koshgʻariyning “Devonu lugʻotit turk” asarida 
ötrük 
soʻziga quyidagicha izoh 
beriladi:
ötr
ÿ
k
– hiylagar, aldamchi, ayyor, yolgʻonchi: 
Ötrük ötün aǧrïlayuyüzgä baqar, 
Elkintašubbermiš ašïǧbašqaqaqar. 
Erlarning hiylakori, pasti, baxili qoldi, mehmon uning oldida oʻgʻridek koʻrinadi, musofir 
mehmonga yeydigan narsani minnat qilib, bergan narsasi bilan mehmonning boshiga uradi 
(qoqadi) (I,82).Hozirda mazkur soʻzning Qirq, Qoʻngʻirot shevalarida 
өtγrγk//өtrγk//γөtrik, 
Surxondaryo, Qoʻngʻirot shevalarida
өtrik 
fonetik variantlari“yolgʻon”ma’nosini anglatishi 
“Oʻzbek xalq shevalari lugʻati”da e'tirof etilgan: 
өtrik sөllǝmǝ, adam bolaman 
desǝң
(OʻXShL,55). 
Koʻrinadiki, oʻrtada uzoq asrlik muddat boʻlishiga qaramay qiyosiy tahlilga tortilgan 
soʻzlarning aksariyati (
ayaq, känd, čäbiš,iŋäk, säčä, quǧu, qarïnča
) bugun oʻzbek adabiy tilida 
qoʻllanishda boʻlmasa-da, shevalarimizda ishlatilib kelmoqda. Ba'zilari (
böy, ötrük
) ma’no 
oʻzgarishiga uchragan, ayrimlari esa juz'iy fonetik oʻzgarishlar (
avut
) bilan hozirgi adabiy tilda 
istifoda qilinmoqda. Bu esa, oʻz navbatida, tilimiz, shevalarimiz, xalqimizning tarixi qadimiy 
oʻzanlarga borib tutashishidan darak beradi.

---

147