Tili va adabiyoti universiteti til va adabiyot: ilmiy va amaliy izlanishlar yo

 

Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati: 

1.  Paulsen, F. Morten, Online Education. Global learning from a Scandinavian Perspective. 

(NKI Forlaget. Norway, 2003), 25-28  

2. 

https://www.learndash.com/how-long-should-videos-be-for-e-learning/

 

3. 

Mayer, R. E., & Moreno, R. (2003). Nine ways to reduce cognitive load in multimedia 

learning. Educational Psychologist, 38(1), 43–52.]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

905 

 

ID-020-30-X004 

Sevara Umurzakova 

Oʻzbek tili fakulteti 1-kurs talabasi 

 

ALISHER NAVOIY IJODINI O‘RGATISHDA O‘ZBEK TILI 

O‘QITUVCHILARIDA KOMPETENTLILIK XUSUSIYATI 

 

Annotatsiya.  Mazkur  maqolada  O‘zga  tilli  guruhlarda  o‘zbek  mumtoz  adabiyoti 

namunalarini  o‘rgatishda  innovatsion  yondashuv  talab  qilinishi,  bunda  o‘zbek  tili 

o‘qituvchisida kompetentlikning muhim ahamiyatini Alisher Navoiyning “Mahbub ul-qulub” 

asari misolida tahlil qilinishi keltirilgan. 

Kalit so‘zlar: Kompetentlilik,  Alisher Navoiy, “Mahbub ul-qulub”, xulq-atvor, o`quvchi, 

ijod, axloq, fikrlash, nasihat, falsafa. 

 

Annotation. This article calls for an innovative approach to teaching Uzbek classical 

literature in other language groups, with an analysis of the importance of competence in the 

Uzbek language teacher on the example of Alisher Navoi's Mahbub ul-Qulub. 

Keywords: Competence, Alisher Navoi, “Mahbub ul-qulub”, behavior, student, creativity, 

ethics, thinking, advice, philosophy. 

 

Mumtoz  adabiyot  namunalarini  o‘rganish,  o‘rgatish  asrlar  osha 

sayqallanib  kelgan  adabiyotimiz  mohiyatini  oydinlashtiradi.  Hazrat  Navoiy 

asarlaridagi  ezgulik,  milliy  qadriyatlarni  o‘zga  tilli  guruh  o‘quvchilariga 

tushuntirishda  o‘qituvchidan  ta`limga  an`anaviy  va  zamonaviy  yondashuvni 

talab qiladi. 

O‘zga  tilli  guruhlarda  Alisher  Navoiyning  “Mahbub  ul-qulub”  asarini 

o‘rgatishda  kompetentlik  masalasi  qanday  ahamiyatga  ega  ekanligini  tahlil 

qilishga  harakat  qilamiz.  Alisher  Navoiy  “Mahbub  ul-qulub”  asarida  yuksak 

insoniy  fazilat  va  ezgulikni  madh  etish,  targ‘ib,  tashviq  etish  bilan 

cheklanmaydi. U ayni zamonda odamlardagi yomon, nopok, insoniylikka xilof 

Til va adabiyot:  

ilmiy va amaliy izlanishlar yoʻlidagi ilk odimlar   

 

2020-yil 30-aprel 

---

 

906 

xislatlarni,  insonlar  uchun,  jamiyat  uchun  zararli,  sharafli  inson  sha’niga 

yarashiqsiz xulq- atvor va sifatlarni qoralaydi, tanqid ostiga oladi. Navoiy bu 

qismda,  o‘zining  ijtimoiy  qarashlariga  oid  fikrlarini  davom  ettiradi, 

chuqurlashtiradi, yangi-yangi dalillar bilan asoslaydi. Navoiy ilm ahlini g‘oyat 

yuksak  baholaydi,  mamlakat  obodonligini  ta’minlashda,  xalq  ahvolini 

yengillashtirishda ularga juda katta umid bog‘laydi.  

Yangi mavzuni tinglashga, diqqatini qaratish uchun o‘quvchilarga savol 

bilan murojaat qilishdan boshlash kerak. 

Siz  Alisher  Navoiyning  axloqiy  –falsafiy  yo‘sinda  yozilgan  qanday 

asarlarini  bilasiz?  Bildiriladigan  fikr-mulohazalarga  “Nima  uchun?”,  “Nima 

sababdan?” so‘rovlari orqali yondashiladi. Javoblar qabul qilingach, o‘qituvchi 

tomonidan  yangi  mavzuning  mohiyati  haqida  ma`lumot  beriladi.  O‘zbek  tili 

o‘qituvchisida kompetentlik muhim ahamiyat kasb etadi. Kompetentlik nima? 

Kompetentlilik-lotincha  “competens”  so‘zidan  olingan  bo‘lib,  layoqatli, 

qobiliyati bor degan ma’nolarni anlatadi. Kompetentlilik tarkibiga sof kasbiy 

bilim,  ko‘nikma  va  malakalardan  tashqari,  tashabbuskorlik,  hamkorlik, 

guruhda ishlash layoqati, kommunikativ qobiliyati, real baholay olish, mantiqiy 

fikrlash,  axborotni  saralash  va  foydalana  olish  xususiyatlari  ham  kiradi. 

O‘qituvchi  shu  tamoyillarni  yaxshi  o‘zlashtirib,  dars  jarayonida  faoliyat 

ko‘rsatadi. Quyida darsni tashkil qilish va asarni tahlil qilishga oid usullar bilan 

tanishamiz.  

Yangi mavzuning bayoni, xususan, “Mahbub ul-qulub” asarida tanbeh va 

hikoyatlarning mohiyati o‘qituvchi tomonidan tushuntirib beriladi. 

Navoiy  ijodkor  inson,  kashfiyotchi  olim,  teran  mushohadali  tarixchi, 

nozik  didli  mutasavvuf,  aruz  ilmining  bilimdoni  bo‘lganlar.  She’riyat  mulki 

sultonining qay bir asarini olmaylik, unda insonning ma’naviy tarbiyasi bilan 

bog‘liq biron fikr, hikmat uchramasdan qolmaydi  

Hikmatli  so‘z,  pand-u  o‘git  sharq  adabiyotining  qon-qoniga  singib 

ketgan.  “Mahbub  ul-qulub”  asarida  pand-u  nasihat,  axloqiy  qarashlar  bosh 

mavzuga  aylanib,  to‘g‘ridan  to‘g‘ri  ifoda  etiladi,  ularga  har  tomonlama  ta’rif 

---

 

907 

berilib, falsafiy-axloqiy xulosalar chiqariladi. Yuqoridagi mulohazalardan kelib 

chiqib  “Mahbub  ul-qulub”  pandnoma  yoki  nasihatnoma  ekanligiga  amin 

bo‘lamiz. Darsda taqdimotdan foydalanish mumkin: 

 

Alisher  Navoiy  bu  asarni  1500-yilda  yaratgan,  arab  tilidan 

“Ko‘ngillarning  sevgani”  deb  tarjima  qilinadi.  Asarda  o‘zining  60  yillik  umri 

mobaynida ko‘rgan–kuzatganlarini teran tahlildan o‘tkazib muayyan xulosalar 

chiqargan donishmand adibning bizlarga qoldirgan buyuk ma’naviy merosidir. 

O‘quvchilarga darslikdan tashqari qo‘shimcha ma’lumotlar ham beriladi. 

“Mahbub ul-qulub”  3  qism,  127  ta  tanbeh,  13  ta  hikoyatdan  iborat. 

Musajja san’atining nodir na’munasi hisoblanadi. [2, 25-bet] 

1-qismda  insonlar  xulq-atvorida  uchraydigan  yaxshi-  yomon  xislatlar, 

illatlar haqida; 

2-qismda tasavvufiy allomalar va ular hayoti bilan bog‘liq hikoyatlar; 

3-qismda pand-nasihat ruhidagi 127 ta tanbeh kiritilgan. 

O‘quvchilarning  faolligini  oshirish  uchun  ularga  asardagi  mashhur 

jumladan o‘qib berish yaxshi taassurot hosil ettiradi, masalan: 

Bahrdin qatrag‘a ta’zim ila tahsin ko‘rdim, 

Mehrdin zarraga e’zoz ila ehson topdim. 

Ya`ni, Dengizning tomchiga ta’zim ila tahsin qilganini ko‘rdim. 

Quyoshning zarraga e’zoz va ehson ko‘rsatganiga guvoh bo‘ldim. 

Mavzuni  mustahkamlash  uchun  “Xotira”  mashqidan  foydalaniladi. 

O‘quvchilarga  tarqatmalar  beriladi,  shu  tarqatmadagi  berilgan  jumlaga  o‘z 

munosabatini bildiradilar. 

1-O‘quvchi: Saxovat insoniyat bog‘ining hosildor daraxti. 

---

 

908 

2-O‘quvchi:  Hilm  bu-  muloyim  tabiatlik  odamiylik  olamining  javohir 

tog‘idir. 

3-O‘quvchi: Bayt; Yaxshi so‘zga kim mast-u behush bo‘lsa  

Sharbat ichida zaharni totli qiladi. 

4-O‘quvchi: Har kimningki so‘zi –yolg‘on,  

Yolg‘onligi bilingach, uyatda qolg‘on. 

5-O‘quvchi: Qita’ Yor uldirki,o‘ziga ravo ko‘rmagan narsani 

Yoriga ham ravo ko‘rmagay 

O‘zi yori uchun o‘lmoqqa tayyor esada  

 

Lekin yorini bu ishga sherik qilmagay. 

6-O‘quvchi: Bayt; Gahi topdim falakdin notavonlig‘, 

Gahi ko‘rdum zamondin kamronlig‘, 

Base issig‘, sovug‘ ko‘rdum zamonda, 

Base achchig‘, chuchuk totdim jahonda. 

7-O‘quvchi:  Safar-xom  odamlarni  pishiruvchi  va  taomlarni 

singdiruvchidir.  Odam  uchun  doim  harakatda  bo‘lish  hayotlikdan  asardir; 

jonsiz mavjudotlar tiriklik nishonasidan bexabardir. 

O‘qituvchi:  Safar-ayriliqqa  uchraganlarni  maqsadiga  yetkazuvchi 

mahrumlarni murod uyiga olib kiruvchidir. 

Bildirilgan  fikr-mulohazalarga  “Nima  uchun?’’,  “Nima  sababdan?’’ 

so‘rovlari  orqali  yondashiladi,  izohi  talab  qilingan  so‘zlar  uchun  lug‘at  ishi 

amalga oshiriladi. 

“Moslikni  toping”  usulidan  foydalanib,  o‘quvchilarga  jadval  

to‘ldirtiriladi.