Tili va adabiyoti universiteti til va adabiyot: ilmiy va amaliy izlanishlar yo

momom, qora momom, sori (sariq) momom, kulsun, momom, olbasti 

(albasti) momom, qora boshimdi (boshimni) enkaytmangizlar 

(egmangizlar), qizil yuzimdi (yuzimni) soʻlitmangizlar, jurgamman 

(yurganman) joʻllaringizga (yoʻllaringizga), kirgamman (kirganman) 

dinnaringizga (dinlaringizga), yot (yod) qildim, shod qing (qiling), 

mushkullarimdi (mushkullarimni) oson qing (qiling)”, deb bolaga shifo tilab 

duo qiladi. Keyin esa kul va hovlining uch burchagidan olib kelingan tuproq 

aralashtirilib kaftning toʻrt barmog‘i botirilib ona hamda bola koʻksiga, qorniga, 

oyog‘ining  tag  qismiga  sekin  urib  haplab  (bosh  barmoqdan  tashqari  toʻrt 

barmoq  jipslangan  holda  kaftning  ichki  tomonini  tananing  koʻkrak,  kindik 

hamda oyoqning tag qismiga tekkizilish jarayoni. Bunda kaft har safar tanaga 

tekkizilayotganda  uning  ichki  qismi,  ya’ni  barmoqlar  jipslashgan  tomoni  

aralashtirilgan kul va tuproqqa botiriladi) olinadi. Bu jarayon ham tanadagi ins-

u  jinslarni  qochirish  maqsadida  qilinadi.  Chunki  Oʻrta  Osiyo  xalqlarida  kul, 

tuproq  kabilar  yomon  ruhlarni  quvuvchi  vosita  sifatida  qadimdan  keng 

qoʻllanganligi manbalarda keltirib oʻtilgan [1.155-b ]. Soʻngra ona va bolaning 

qoʻl-oyoqlariga  sekingina  shapatilab  urib  chiqiladi  hamda  kul  bilan  tuproq 

---

 

491 

aralashtirilib onaning koʻksiga  nomigagina  surtiladi.  Qushnoch  kampirning 

ta’kidlashicha, bu irim onaga “Kulsun momolar”(Bu soʻzga ikki xilda izoh berish 

mumkin:  1)  olovning  qoldig‘i  boʻlgan  kulga  hukmronlik  qilishni  ifodalovchi 

kuchlar;  2)  Kulmoq  soʻziga  nisbat  berilib,  darddan  forig‘  boʻlsin, 

xursandchilikda  kulib  ketsin,  degan  ma’nodagi  qarashlar)tegishmasin,  ziyon 

yetkazmasin degan maqsadda qilinadi. Ushbu jarayon yakunlangach, agar bola 

ona  suti  bilan  oziqlansa,  uni  ovqatlantirishdan  oldin,  ona  biroz  sutini  sog‘ib 

tashlaydi.  Chunki  qushnoch  kampir  tomonidan  ona  haplab  olinganda  uning 

tanasidagi yomon ruhlar, sehrli kuchlar shu orqali chiqarib yuboriladi, degan 

qarashga ishoniladi. Marosim yakunida esa qushnoch kampir bir piyola suvni 

olib, unga qarab “Ixlos” surasini aytib dam soladi hamda bu suvni shu yerda 

oʻtirganlarga sachratib sepib chiqadi. Qolgan suv esa mevali daraxtning tagiga 

toʻkiladi.  Suv  yorug‘lik,  tiniqlik,  poklik  ramzi  boʻlgani,  shuningdek,  oqar  suv 

dardlarni,  g‘am-tashvishlarni    oqizib  ketishiga  ishonilgani  uchun  undan 

foydalanishadi.    Bu  amallarning  barchasi  toʻla-toʻkis  ado  etilgach,  qushnoch 

kampirga  marosimni  oʻtkazuvchi  uy  egasi  tomonidan  nazr  (qushnoch 

kampirning  qilgan  xizmati  uchun  atab  koʻngildan  chiqarib  beriladigan  biror 

narsa-buyum,  pul  va  shunga  oʻxshash  narsalar)  beriladi  hamda  xuddi 

yuqoridagi  kabi:“Ox  (oq)  momom,  qora  momom,  sori  (sariq)  momom,