Til tarixi ma’ruza matni

Savol va topshiriqlar: 
1.   eski turkiy adabiy  tilning tayanch dialekti masalasi nimalardan iborat. 
2.  «Devoni lug`atut turk» asari va uning tili haqida gapiring. 
3. «Hibatul haqoyiq» asarida adabiy til me`yor masalasi nimadan iborat. 
4. «Qutadg`u bilig» asarida adabiy til me`yor masalasi nimadan iborat. 
5. Oltoy nazariyasi va unga asos olimlar haqida gapirib bering. 
 

---

 
43 
Tayanch tushunchalar: 
1. Oltoy nazariyasi – Oltoy nazpriyasiga rus sharqshunos olimi V.Radlov 
asos solgan bo`lib, uning nazariyasiga ko`ra oltoy tillarida so`z boshida va oxirida 
kelgan undoshlar faqat jarangsiz bo`ladi.  
2.  CHigillar  –  turkiy  qavmlardan  biri  bo`lib,  madaniy  jihatdan  boshqa 
turkiy qavmlardan ancha ustun edilar, ya`ni ular o`z yozuv an`analariga ega edilar.  
3. d’ dialekti – chigillar dialekti sanalib, Qoraxoniylar zamonida vujudga 
kelgan adabiy tilga asos bo`ldi. Mo`g`ullar va ulardan keyingi adabiy tilda ham o`z 
xususiyatlarini ham saqlab qoldi. 
4.  y  dialekti  –  mo`g`ullarning  O`rta  Osiyodagi  mavqei  pasayib  mayda 
turkiy davlatlarning paydo bo`lishi bilan d’ dialekti elementlari, ya`ni qoraxoniylar 
adabiy  tili  an`anasi  ham  o`zining  avvalgi  ahamiyatini  yo`qota  boshladi.  Natijada 
XIV    asrning  o`rtalaridan  boshlab  adabiy  til  an`anasi  sifatida  y  –  dialekti  yuzaga 
chiqdi.