Til, lison va nutq munosabati. Lisoniy paradigma

O‘rik – abrikos emas, abrikos esa o‘rikdir. O‘zimiz bilmagan har qanday shartli sistema haqida yuqoridagi fikrlarni aytsak, bo‘laveradi. Shartli belgilar, ularning ifodalovchi va ifodalanmish tomonlari, shartli belgining tabiati, imkoniyatlari, shakllanish jarayoni, amal qilish xususiyatlari, sharoiti haqidagi fan sohasi semiotika deyiladi. Semiotika grekcha semeion (“belgi”) so‘zidan olingan bo‘lib, uning asoschisi amerikalik olim Charlz Sanders Pirs (1839-1914) dir. Tilshunoslik – semiotikaning bir sohasi. Lekin semiotikani tilshunoslikning sohasi deb ajratish ma’lum darajada mantiqsiz. Til “bor bo‘yi” bilan shartli belgilar sistemasi ekan, tilshunoslikni semiotikaning markaziy sohasi deyishi mumkin. Noto‘g‘ri tushunish natijasida semiotika tilshunoslikda alohida soha sifatida o‘z o‘rniga ega bo‘la olmayotir.





Savol va topshiriqlar
1.Til qanday tarkibiy qismlarga bo‘linadi?
2.“Lison” tushunchasi haqida ma’lumot bering.
3.“Me’yor” tushunchasi haqida gapiring.
4.“Nutq” tushunchasi mohiyatini bayon qiling.
Test
1.Til: A) lison, me’yor, nutq majmui B) vazifa, me’yor, nutq majmui C) lison, me’yor, usliub majmui D) miqdor, me’yor, nutq majmui.
2.Lison: A) lisoniy birliklar majmui B) birikish imkoniyati C) lisoniy birliklar va birikish qonuniyati D) lisoniy xususiyatlar va birikish qonuniyati.
3.Lisoniy birliklar: A) fonema, leksema, morfonema, qolip B) fonema, leksema, morfema, qolip C) fonema, leksema, morfema, me’yor D) fon, leksema, morfema, qolip.

Glossariy til – lison, nutq, meyor va nutqiy faoliyatni o‘z ichiga oluvchi ijtimoiy hodisa lison – tilning lisoniy birliklar va lisoniy munosabatlarni o‘z ichiga oluvchi, virtual qismi nutq – lisonning meyor asosida individual shaxs orqali moddiy tusga kirishi me’yor – jamiyatda lisoniy imkoniyatlardan tanlashni amalga oshirish uchun shaklllangan, muhit, sharoit va vaziyat mahsuli bo‘lgan, tildan foydalanish ijtimoiy malakasi

Adabiyotlar

1.Ne’matov H., Bozorov O. Til va nutq. −Toshkent: O‘qituvchi, 1993.

2.Ne’matov H., Rasulov R. O‘zbek tili sistem leksikologiyasi asoslari. – Toshkent: O‘qituvchi, 1995.

TIL BIRLIKLARI

Reja:

1. 
   Fonema va tovush.
   
2. 
   Leksema va so‘z.
   
3. 
   Morfema va qo‘shimcha.
   
4. 
   Qolip va hosila.