Til, lison va nutq munosabati. Lisoniy paradigma

3.Lisoniy paradigma turlari. Paradigma, qamroviga ko‘ra, katta va kichik, tashqi va ichki paradigmalarga bo‘linadi. Bu paradigmalar bir-biriga nisbatan olinadi. Masalan, undoshlar (katta yoki tashqi) paradigmasi jarangli va jarangsiz ungoshlar (kichik yoki ichki) paradigmalariga bo‘linadi.
Fonemalar sistemasi fonetik (yoki fonetik‑fonologik) paradigma deyiladi.
Semantik-grammatik umumiylikka ega bo‘lgan leksik birliklar lug‘aviy paradigmani tashkil etadi. Sinonimik, antonimik, graduonimik qatorga birlashgan leksemalar sistemasi, alohida lug‘aviy guruhlar leksik paradigmalardir. Ular yuqorida paradigmaga qo‘yilgan talablarga to‘la javob beradi. lug‘aviy-mavzuiy to‘da, lug‘aviy-mazmuniy maydon, so‘z turkumlari ham yirik (makro) paradigmani tashkil etadi. Leksik paradigma va ularda amal qiluvchi paradigmatik munosabat haqida «Leksikologiya-semasiologiya» bo‘limida bahs yuritiladi.
Morfologik kategoriya (morfologik shakllar sistemasi) – morfologik paradigmadir. Morfologik shakllarning paradigmatik munosabati haqida «morfologiya-morfemika» bo‘limida batafsil to‘xtalinadi.
Sintaktik qoliplar sistemasi sintaktik paradigmani tashkil etadi. Sintaktik paradigma ikkiga – gap paradigmasi va so‘z birikmasi paradigmasiga bo‘linadi. Gap paradigmasining o‘zi ikki – sodda gap qoliplari va qo‘shma gap qoliplari ichki (mikro) paradigmasiga bo‘linadi. Bu bilan «Sintaksis» bo‘limida tanishasiz.
Savol va topshiriqlar

1. 
   Lisoniy birliklarнинг qanday turlari bor?
   
2. 
   Eng kichik lisoniy birlik va uning nutqiy voqelanishi nima?
   
3. 
   Morfema va qo‘shimchaning farqi nimada?
   
4. 
   Leksema va so‘zning farqi nimada?
   
5. 
   Qolip va hosila tilshunoslikda tushuniladi?
   
6. 
   Hosila birliklar qaysilar?
   
7. 
   Biror matnni olib, unda qo‘llangan birliklarni lison va nutq bo‘linishi nutqtayi nazaridan tahlil qiling.
   

Test
1. Quyidagilardan qaysisi lisoniy birlik belgisi emas: A) moddiylikdan xolilik B) cheksiz C) barqaror D) ijtimoiy