Til ilmining shoiri Tilshunos olim, murabbiy Ayyub Gʻulomov tavalludining 100 yilligiga

Til ilmining shoiri
(Tilshunos olim, murabbiy Ayyub Gʻulomov tavalludining 100 yilligigaUmarali NORMATOV,
Oʻzbekiston Respublikasi Fan arbobi
“Sharq yulduzi”, 2014–1
Milliy universitet filologiya fakultetida xizmat qilgan men tengi domlalar bu tabarruk zotga – zamonaviy oʻzbek tilshunosligi ilmiy maktabiga asos solgan allomaga erkalik qilib “Ayyub aka” deb murojaat etardik. Talabalik yillarimni ham qoʻshganda Ayyub aka bilan 35 yillik umrimiz shu dargohda oʻtdi. Sohamiz boshqa – u kishi tilshunos, men esa adabiyotshunos, u kishi oʻzbek tilshunosligi kafedrasi mudiri, kamina esa hozirgi oʻzbek adabiyoti kafedrasi domlasi, soʻng mudiri boʻlsam-da, u bilan deyarli har kuni uchrashib turardim. Turli yigʻin, kengashlarda, qizgʻin bahs-munozaralar bilan oʻtadigan anjumanlarda birga ishtirok etar, koʻpincha yonma-yon oʻtirardik. Oʻtgan asr 60-70-yillari universitet domlalari uchun ajratilgan yangi mahallada hovli-joy qurib birga hammahalla boʻlib yashash nasib etdi. Domlaning umr yoʻldoshi Saidaxon bilan mening rafiqam bir maktabda muallimalik qildilar, oʻgʻlim Boburjon bilan Ayyub aka va Saidaxonlarning suyukli farzandi Ravshanjon bir maktabda oʻqib, bolalikdan ogʻa-ini doʻst tutingan edilar, bu doʻstlik rishtalari hozirga qadar davom etadi…
Nihoyatda koʻrkam, adlqomat, ozoda, saranjom-sarishta, chehrasidan nur yogʻilib turadigan bardam-sogʻlom bu zot yuz yil yashasa kerak, deb yurardim. Unday boʻlmadi. Butun umri, ilmiy-pedagogik faoliyati mustabid tuzum bosimi, talotumlari, mafkuraviy-siyosiy tazyiqi ostida kechgan bu benazir olim asl maslagi, orzu-intilishlari, dardu alamlari, hasratlarini ichiga yutib-yutib, hatto eng yaqinlariga ham ularni oshkor etmay, etolmay 70 yoshga yetmay birdan choʻkib qoldi, ogʻir yurak xastaligiga uchradi, 72 yoshida olamdan oʻtdi. Domlamiz oramizdan ketishi bilanoq, universitet, mahalla, til ilmi, qolaversa, mening hayotimda tiklab-tuzatib boʻlmas bir kemtiklik, oʻpirilish yuz berdi.
Milliy tilshunosligimiz safida biri biridan qolishmaydigan yetuk allomalar koʻp, ammo men bilganlar, yaqindan muloqotda boʻlganlar orasida Ayyub aka bittagina, u benazir, betakror, unga yaqin keladigan boshqa hamsuhbat tilshunos olimni, murabbiyni koʻrmadim, topmadim.
Domlaning auditoriyada, minbarda oʻzini tutishi, chaqqon xatti-harakatlari, dars oʻtish, maʼruza oʻqish, soʻzlash tarzi, darslik, oʻquv qoʻllanma, ilmiy asarlarining betakror ifoda tarzi hammani birdek maftun etar, u kishini shaxsan tanimagan, koʻrmagan, uning nutqini, maʼruzalarini tinglamaganlar ilmiy asarlari, oʻquv darslik qoʻllanmalarini bir qayta oʻqib koʻrsinlar-a, ularda bu zotning shaxsiyati, soʻzlash tarzi, ohangini baralla tasavvur etishlari mumkin.
Olimning bundan 60 yil muqaddam 1954 yili chop etilgan “Feʼl” risolasidan mana bu parchani oʻqib koʻring-a. (U bizga maʼruza oʻqigani ilk bor kirganida, shu havo rang muqovali kitobcha qoʻlida borligi yodimda, lekin u maʼruza chogʻi biror marta ham kitob sahifalariga qaragan emas). Risola dabdurustdan mana bunday boshlanadi:
“Feʼl harakat yoki holatni ifodalovchi soʻz turkumidir. Feʼllardagi bu leksik xususiyat ularning ikki toʻdaga ajralishiga asos boʻladi: harakat feʼllari va holat feʼllari. Feʼldan anglashiladigan bu harakat va holat odatda shaxs yo predmet bilan bogʻlangan boʻladi” (3-bet).
Hech qanaqa “kirish”siz feʼlga berilgan loʻnda taʼrif, barchaga birdek tushunarli, harakatdagi jumlalar…
Kitobning oxirrogʻidan yana bir misol:
“Tush feʼli: odatda ravishdoshning ikkinchi turi bilan birikadi… Maʼnosi: harakatning joʻnalish yoʻli; tugallik, maʼnoning kuchayishi: qarol bolaning egni tutday toʻkildi, yenglari uzilib tushdi, qorni toʻymagani ustiga kiyimning dardi boʻlib, bola bechora gulday soʻlib tushdi (folklordan).