Til ijtimoiy hodisa. Fonetika


Hosil bo‘lish (artikulyatsiya) usuliga ko‘ra undoshlar uch guruhga bo‘linadi



Download 0,65 Mb.
Pdf ko'rish
bet57/59
Sana31.12.2021
Hajmi0,65 Mb.
#198348
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   59
Bog'liq
1-MA'RUZA Ona tili

Hosil bo‘lish (artikulyatsiya) usuliga ko‘ra undoshlar uch guruhga bo‘linadi: 

1) portlovchilar; 

2) sirg‗aluvchilar; 

3) portlovchi – sirg‗aluvchilar. 



Portlovchi undoshlar ikki nutq a‘zosining o‗zaro jipslashuvi va o‗p kadan chiqayotgan 

havo oqimining ana shu a‘zolarga zarb bilan urilib, portlab o‗tishidan hosil bo‗ladigan 

undoshlar bo‗lib, ularga b, g, d, dj (jilva so‗zidagi) k, p, t, ch, q undoshlari kiradi. Bular 

orasida dj (jajji so‗zidagi) va ch undoshlari o‗ziga xos artikulyatsiyasi bilan 

boshqalaridan ajralib turadi. Shu jihatdan portlovchilar ikki turga ajratiladi: 

a) sof portlovchilar: b, g, d, k, p, t, q; 

b) qorishiq portlovchilar (affrikatlar): dj (jahon so‗zidagi) dj (d+j), ch (t+sh). 

  

Sirg‘aluvchi undoshlar ikki nutq a‘zosining bir-biriga yaqinlashishi va havo 

oqimining ana shu a‘zo orasidan sirg‗alib chiqishi bilan hosil bo‗ladigan undoshlar 

bo‗lib, ularga v, j (jirafa so‗zidagi), z, y, s, f, x, sh, g„, h undoshlari kiradi. 

 Portlovchi – sirg‘aluvchi undoshlar bir vaqtning o‗zida ham portlash, ham sirg‗alish 

ro‗y  berishi  natijasida  hosil  bo‗ladi.  Ularga  m,  n,  ng,  l,  r  undoshlari  kiradi.  Bunday 

undoshlar  hosil  bo‗lish  usuliga  ko‗ra  boshqa  undoshlar  (portlovchilar, 

sirg‗aluvchilar)dangina emas, balki o‗zaro ham farq qiladi. Chunonchi, m undoshining 

hosil  bo‗lishida  o‗pkadan  chiqayotgan  havo  oqimining  bir  qismi  og‗iz  bo‗shlig‗idan 

lablarning  to‗siqligiga  uchrab,  qisman  portlab,  havo  oqimining  qolgan  qismi  burun  

bo‗shlig‗idan sirg‗alib, n undoshining hosil bo‗lishida esa til uchi yuqori tishlarga va 

milkka  tegib,  qisman  portlab,  havo  oqimining  qolgan  qismi  burun  bo‗shlig‗i  orqali 

sirg‗alib  chiqadi.  Portlovchi-sirg‗aluvchilardan  bo‗lmish  ng  undoshining  talaffuzida 

tilning orqa qismi qattiq tanglayning orqa qismiga tegib, yarim portlash yuz beradi va 

havo oqimining bir qismi burun bo‗shlig‗idan sirg‗alib chiqadi. 

 Demak,  m,  n,  ng  undoshlari  talaffuz  qilinganda,  havo  oqimining  bir  qismi  burun 

bo‗shlig‗i orqali sirg‗alib chiqqani uchun ular burun undoshlari deb ataladi. L undoshini 

hosil  qilishda  til  uchi  milkka  tegadi,  ammo  havo  oqimining  milkning  ikki  yonidan 

sirg‗alib o‗tishi uning og‗iz bo‗shlig‗idan qisman portlab, qisman sirg‗alib chiqishiga 

sabab  bo‗ladi,  shuning  uchun  u  yon  tovush  deb  ataladi;  r  undoshini  hosil  qilishda 

o‗pkadan  chiqayotgan  havo  oqimi  tilning  uchiga  zarb  bilan  uriladi  va  uni  titratadi, 

tilning titrab turishi havo oqimining og‗iz bo‗shlig‗idan yarim portlab, yarim sirg‗alib 

chiqishiga  olib  keladi.  Shuning  uchun  u  titroq  tovush  deyiladi.  Shu  jihatdan 

portlovchi-sirg‗aluvchi tovushlar uch turga ajratiladi: 




Download 0,65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   59




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish