Til ijtimoiy hodisa. Fonetika


Lablarning ishtirokiga ko‘ra



Download 0,65 Mb.
Pdf ko'rish
bet56/59
Sana31.12.2021
Hajmi0,65 Mb.
#198348
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   59
Bog'liq
1-MA'RUZA Ona tili

 Lablarning ishtirokiga ko‘ra unlilar ikkiga bo‗linadi: 

 1) lablangan unlilar: u, o‘, o; 

 2) lablanmagan unlilar: i, e, a. 

Unlilar  talaffuzida  lablar  ishtirok  etishi  yoki ishtirok etmasligi  mumkin. Masalan,     



u, o‘, o unlilarini hosil qilishda lablar cho‗chchayadi, i, e, a unlilarini hosil qilishda 

bunday holat kuzatilmaydi.  

 

 Unli fonemalar tasnifi jadvali: 

Lablarning 

ishtirokiga ko‗ra 

Tilning gorizontal harakatiga ko‗ra 

Tilning vertikal 

harakatiga ko‗ra 

Old qator 

Orqa qator 

                                                           

28

 Англо-русский словарь. Составитель В.К.Мюллер. Москва, 1971, стр. 843. 




Yuqori tor unlilar 

 

Lablanmagan 



 

u  

Lablangan 

O‗rta 

(keng) 


unlilar 

 

Lablanmagan 



 

o„ 

Lablangan 

Quyi 

(keng) 


unlilar 

 

Lablanmagan 



 

Lablangan 



 

9-§. O‘zbek tili undosh fonemalari va ularning tasnifi 

 

Konsonantizm  — undosh  fonemalar tizimidir. 

 

10-§.  Hozirgi  o‗zbek  adabiy  tilida  24  ta  undosh  fonema  bo‗lib,  bular  b,  d,  f,  g,  h,    j 

(jurnal,  vijdon  kabi  so‗zlardagi  birinchi  va  ikkinchi  undosh),    dj  (jumla,  joy  kabi 

so‗zlaridagi  birinchi  undosh),  k,  l,  m,  n,  p,  q,  r,  s,  t,  v,  x,  y,  z,  g‘,  sh,  ch,  ng 

fonemalaridir.  Undosh  fonemalar  tizimi  tilshunoslikda  konsonantizm  (ingl.  undosh 

degan ma‘noni ifodalaydi

29

) deb ham yuritiladi. Undosh fonemalar ham uch tomondan 



tasnif qilinadi: 

 1) hosil bo‗lish (artikulyatsiya) o‗rniga ko‗ra; 

 2) hosil bo‗lish (artikulyatsiya) usuliga ko‗ra; 

 3) ovoz va shovqinning ishtirokiga ko‗ra. 

Hosil bo‗lish (artikulyatsiya) o‗rniga ko‗ra undoshlar uch guruhga bo‗linadi: 

 1) lab undoshlari; 

 2) til undoshlari; 

 3) bo‗g‗iz undoshi. 



Lab undoshlari bevosita lablar ishtirokida paydo bo‗luvchi undoshlar bo‗lib, ularga b, 

n, m, v, f undoshlari kiradi. 

Lab undoshlaridan b, p, m undoshlari, shuningdek, ov, qovun, vodiy, voris, birov kabi 

so‗zlaridan v undoshi hamda pufak, tufli, juftFotima kabi so‗zlaridagi  f  undoshi ikki 

lab orasida paydo bo‗ladi; vatan, va‟da, vafo, vagon, arava kabi so‗zlar tarkibidagi 

undoshi, fazo, farzand, fitna,  telefon kabi so‗zlar tarkibidagif undoshi pastki lab bilan 

ustki tishlar orasida hosil bo‗ladi. Shunga ko‗ra lab undoshlarini ikki guruhga ajratish 

mumkin: 

1) lab-lab undoshlari: b, p, m, v, f; 

2) lab-tish undoshlari: v, f. 

Til  undoshlari  bevosita  til  ishtirokida  hosil  bo‗lib,  ularga  g,  d,  j  (jurnal  so‗zidagi 

undosh),  dj (jilo so‗zidagi undosh), z, y, k, l, n, ng, r, s, m, x, ch, sh, q, g„ undoshlari 

kiradi. 

Undoshlar tilning qaysi qismida hosil bo‗lishiga ko‗ra bir-biridan farq qiladi, masalan, 



z, s, sh kabi undoshlar tilning old qismida, y undoshi tilning o‗rta qismida, k, g, ng kabi 

undoshlar tilning orqa qismida hosil bo‗ladi. Shunga ko‗ra til undoshlari to‗rt guruhga 

ajratiladi: 

                                                           

29

 Англо-русский словарь. Составитель В.К.Мюллер. Москва, 1971, стр. 166. 



 


1) til oldi undoshlari: d, j (jurnal so‗zidagi kabi), dj (jiyda so‗zidagi kabi)  z, l, n, r, s, t, 

ch, sh: 

2) til o‗rta undoshi: y; 

3) til orqa undoshlari: k, g, ng; 

4) chuqur til orqa undoshlari: q, g„, x. 



Bo‘g‘iz undoshi faqat bitta – h dan iborat bo‗lib, u bo‗g‗iz bo‗shlig‗ida paydo bo‗ladi. 


Download 0,65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   59




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish