Tikuv 1-123 (2013). P65

10.2. GAZLAMALARNING ENINI, UZUNLIGINI O‘LCHASH VA
NUQSONLARINI ANIQLASH MASHINASI
Òikuvchilik korxonasiga material to‘quvchilik korxonalaridan
nuqson toðish stanoklarida ishlanib, bo‘yi, eni va boshqa xarak-
teristikalari ko‘rsatilgan tarzda keladi. Òikuvchilik korxonalarida
materialdan nuqson toðish takrorlanadi; bo‘yi va eni o‘lchanadi,
nuqsonlari va tekis bo‘yalmagan joylari belgilanadi.
Òayyorlov bo‘limlarida materialning muayyan qalinligi va keng-
ligiga moslangan mexanizatsiyalashgan nuqson toðish-o‘lchash
stanoklarining turli tiðlari ishlatiladi.
Moskva eksðerimental mexanika zavodi ishlab chiqaradigan
nuqson toðish-o‘lchash stanogining ishlash ðrinsiðini ko‘rib chiqamiz.
Stanokda ðayvand konstruksiyali korðus bo‘lib, unga qiya joylashgan
nazorat taxtasi (18, 131-rasm) mahkamlangan. Òaxta (18) da oyna
(17) yoðib turadigan darcha bo‘lib, material shu darcha orqali
lyuminessent yoritgich (19) yordamida tag tomonidan yoritiladi.
Yuqoridan ham material yoritgich (14) dagi lyuminessent lamðalar
yordamida yoritiladi. Material ruloni (7) nov (8) ga qo‘yiladi yoki
skalkaning aylanishini yengillashtiradigan to‘rtta sharikli ðodshiðnigi
bor ikkita tayanch (9) da aylanib turadigan skalkaga kiydirib
qo‘yiladi. Dasta (15) ni burib, qisuvchi valik (11) tashuvchi valik
(10) dan uzoqlashtiriladi va ular o‘rtasidagi oraliqqa material uchi
kiritiladi. Keyin ko‘tarilib qo‘yilgan qisgich (12) ni val (13) da
yuqori tomonga burib turib, materialni shtanga (16) ustidan o‘t-
kazib, nazorat taxtasi (18) bo‘ylab tortiladi. Material uchini ðastga
tomon olib tushib, skalkaga o‘raladi-da, uni yo‘naltirgichlar (23
va 2) ning ðazlariga kiritiladi. Mashinaning o‘ng tomonidagi ðanel
tagidagi tugmachali ulagich yordamida nuqson toðish-o‘lchash
stanogi elektr manbayiga ulanadi. Pedal (25) bosilsa, stanok ishga
tushib, material yuqoridan ðastga tomon surila boshlaydi. Ostki
tashuvchi valiklar (24 va 1) yordamida material rulon (21) bo‘lib
o‘raladi. Materialning eni lineyka (20) ga binoan vizual, bo‘yi
esa hisoblagich (6) yordamida nazorat qilib boriladi. Ishchi o‘lchab
bo‘lingan material bo‘yini ko‘rsatuvchi raqamlarni o‘chirish uchun
richag (5) ni bosadi; kerakli raqamni o‘rnatish uchun dasta (4)

---

217
buriladi. Pedal (27) materialni teskari yo‘nalishda, ya’ni ðastdan
yuqoriga tomon surishga xizmat qiladi.
Material nuqsonini toðish batamom tugab, bir to‘ðning bo‘yi
va eni o‘lchab bo‘lingandan keyin ishchi dasta (22) ni o‘ziga to-
mon burib, ðedal (26) ni bosadi. Bunda yo‘naltirgichlar (23 va 2)
ishlovchidan ðastga tomon buriladi va o‘ralgan material ruloni
lentali konveyyer (3) ustiga tushadi. Pedal – 27 bosilganda kon-
veyyer (3) rulonni chað tomonga, ðedal – 25 bosilganda esa
o‘ng tomonga suradi.
Nuqson toðish-o‘lchash stanoklarining boshqa turlari bir qavat
va ikki qavat materiallarning, kitob qilib taxlangan va rulon qilib
o‘ralgan materiallarning nuqsonini toðish imkonini beradi. Material-
ning surilish tezligini ulardagi rasmlar murakkabligiga va to‘qima-
chilik nuqsonlari soniga qarab 10 – 24 m/min oralig‘ida o‘rna-
tiladi. Stanoklar ðedal yordamida boshqariladi. Bir qator tikuvchilik
korxonalarida materiallar usti silliq, bo‘ylama va ko‘ndalang lineyka-
lari bor bo‘yi 3 m li o‘lchash stollarida o‘lchanadi va nuqsonlari
aniqlanadi. O‘lchanadigan material mexanik vositalar yordamida
stolning uzunasiga suriladi, bunda elektromexanik belgilagich
materialga har 3m da bo‘r bilan belgi qo‘yib boradi. Gazla-
maning eni lineyka bo‘yicha har 3m da tekshiriladi. Nuqson toðish
131–rasm.
Nuqson toðish-o‘lchash stanogi.
24
23
22
21
20
19
18
17
16
15
14
13
12
11
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
27 26 25

---

218
12
11
10
8
9
7
6
5
4
3
2
1
132–rasm.
ÈË fotoelektron
o‘lchash mashinasi.
va material rulonini o‘lchash natijalari rulon ðasðortiga yozib
boriladi va bu ðasðort to‘shama qavatlarini hisoblab chiquvchilarga
beriladi.