Tikuv 1-123 (2013). P65

10-BOB
. ÒAYYORLOV VA BICHISH ISHLARIDA
QO‘LLANILADIGAN JIHOZLAR
10.1. ANDAZALAR, BO‘RLAMALAR VA ÒRAFAREÒLAR ÒAYYORLASH
Andazalar qalinligi 0,9–1,2 mm li qattiq ðresshðat kartondan
tayyorlanadi. Qo‘shimcha andazalar kartondan tayyorlangan bo‘lsa,
atrofiga tunuka qoðlanadi. Uzoq vaqtgacha o‘zgarmaydigan kiyim
detallarini bichishga mo‘ljallangan qo‘shimcha andazalar esa
dyuraluminiy yoki boshqa metall tunukalardan tayyorlanadi.
Ustiga biror kiyim andazalari to‘ðlamini yoki bir necha kiyim
andazalarini ma’lum tartibda joylashtirib, andazalar shakli tushirib
olingan gazlama yoki qog‘oz bo‘lagi 
bo‘rlama
deb ataladi.
Ma’lum tartibda joylashtirilgan andazalar shaklini gazlama yoki
qog‘ozga tushirib olish uchun, odatda, andazalar atrofidan bo‘r
yoki qalam yuritib chiqiladi. Hozir joylashtirilgan andazalar shaklini
tushirib olishning ilg‘orroq yo‘llari ham toðilgan. Masalan,
andazalar gazlama ustiga joylashtirilib, ular ustidan tez quruvchi
rang seðish mumkin.
Òrafaretlar ham, xuddi bo‘rlama tayyorlangandek, oldin eksðeri-
mental bo‘limda andazalarni kam chiqindi chiqadigan ratsional
joylashtirish yo‘lini toðib tayyorlanadi. Òrafaretlar tayyorlashda ham
bo‘rlama tayyorlashdagi barcha texnik shartlarga rioya qilinadi.
Òayyor bo‘lgan trafaret raqamlab qo‘yiladi.
Òrafaret ishlatilganda bo‘rlama olish uchun 8–10 marta kam
vaqt ketadi; ish andazalari soni kamayadi, bo‘rlama tayyorlash
narxi ðasayadi.
Òayyorlov va bichish ishlarini avtomatlashtirish muammosi eng
muhim ishlardan biri hisoblanadi. Bu ishlarni komðleks avtomat-
lashtirish ustida ko‘ðgina oliy o‘quv yurtlari va ilmiy tekshirish
institutlari tadqiqotlar o‘tkazib, texnologik komðleks vositasini ishlab
chiqdilar. Òexnologik komðleks vositasi «Siluet» deb ataladi.
«Siluet» komðleksi uchta mashinadan iborat bo‘lib, «Siluet-S»
«Siluet-K», «Siluet-P» deyiladi.
«Siluet-S» mashinasi EHM bilan birga quyidagi ishlarni bajaradi:
a) Andaza konturlarini hisoblab, ma’lumotini avtomat yoki
yarimavtomat ravishda bosib chiqaradi;
b) andazalarni kerakli o‘lcham va bo‘yiga ko‘ðaytirib, andaza
yuzasini va andaza ðerimetrlarini hisoblab, ma’lumotini bosib
chiqaradi;
d) andazalarni tabiiy kattalikda yoki kerakli masshtabda chizib
chiqaradi;

---

214
e) kichiklashtirilgan andazalarni qo‘llab, bichishga mo‘ljallab
mexanik ravishda dastur tuzadi;
f) tanlangan masshtabda andaza konturini yoki andazalar joylash-
masini ko‘rib nazorat qilish uchun uni grafik tarzda chizib beradi.
«Siluet-K» mashinasi EHMda yoki boshqa qurilmada hisoblab
olingan andazalarni yoki andazalar joylashmasini istalgan masshtabda
chizib beradi. Bundan tashqari – «Siluet-K» mashinasi dasturlash-
tirilgan bichish mashinasi – «Luch»ga bog‘liq bo‘lgan jarayonlarni
bajaradi va qo‘lda bichish ishlariga mo‘ljallab andazalar joylash-
masini chizib tayyorlab beradi.
«Siluet-K» mashinasi ham «Siluet-S» mashinasidek ikkita
koordinata (
x
va 
y
o‘qi) sistemasida ishlaydi. Mashina ikkita
g‘altagi: uzatuvchi-ðassiv (11, 129-rasm) va qabul qiluvchi – yuri-
tadigan g‘altaklari bor qo‘zg‘almas stoldan iborat. Stol ustida ish
asbobi (1) ni tashuvchi ijrochi mexanizm (ðortal, 2) harakatlanib
turadi. Ish asbobi (1) stol (13) ustidagi material (qog‘oz –12)ga
tegib turadi.
Stol chetiga qo‘zg‘almas qilib mahkamlangan ikkita vertikal
yo‘naltirgich (4 va 8) shtanga (6) ning ikki uchiga mahkamlangan
ikkita burilma yarim o‘q (5 va 7) ichidan bemalol o‘tadi.
Yo‘naltirgichlarning birining yuqori uchiga PIH-6-1 kontaktsiz
elektr ajratgich (9) o‘rnatib qo‘yilgan.
G‘altakdan uzatilayotgan qog‘oz biroz ortig‘i bilan stolga
mahkamlanadi. Qog‘ozning yon tomonlari elektr qamragichlar orasi-
dan o‘tkaziladi, bunda qog‘ozning mo‘ljaldagi kengligiga moslab,
ðortal bo‘ylab surilma qamragich oldin o‘rnatib olinadi. Qabul
g‘altagini ðult orqali ishga tushirib, kerakli qog‘oz o‘rab olinadi.
129-rasm. 
«Siluet-K» mashinasining ishchi ðlansheti.
11
12
13
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

---

215
Keyin ikkala koordinata bo‘ylab ish mexanizmini dastlabki
boshlang‘ich holatga chiqariladi. Boshqaruv qurilmasiga chizish
dasturini to‘g‘rilab, uni «Siluet-K»ga uzatib ishga tushiriladi.
Mashina ishga tushirilganda, oldin materialni (qog‘ozni) tortib tura-
digan vakuum ulanadi, keyin andazalar joylashmasi chiziladi.
«Siluet-P» mashinasi karton yoki qog‘ozdan yasaladigan
andazalarni tabiiy kattalikda yoki istalgan kattalikda qirqish uchun
mo‘ljallangan.Uning – «Siluet-P»ning ish organi gazli lazer bo‘lib,
asosiy ish asbobi lazerli keskichdir. Bu mashina ham ikki
koordinatali surilma sistema bo‘lib, andaza qirqiladigan material
qo‘yilgan qo‘zg‘almas ish stoli ustida harakatlanadi. Mashinaning
konstruksiyasi 250–300Vt quvvatda ishlaydigan har qanday lazerga
mo‘ljallangan. Lazer (4, 130-a rasm) mashina (1) dan tashqarida
joylashgan bo‘lib, dasturga qarab lazer nurini to‘xtatish uchun
unga elektromagnitli boshqaruv to‘siq (3) o‘rnatilgan bo‘ladi. Nurga
nisbatan 45° burchak ostida joylashgan og‘ma ko‘zgu (2) lazerli
keskich (5) ga nur uzatib beradi.
«Siluet-P» mashinasidagi keskich (130-b rasm) asosiy ish asbobi
hisoblanadi. U ichi bo‘sh to‘ntarilgan konus shaklida bo‘ladi.
Keskichning ostki uchi ingichkalashgan va diametri 2 mm li teshigi
bor soðlo (1)dan iborat. Yuqori qismi esa orasidan gazli lazer
130-rasm.
«Siluet-R» mashinasi: a–ishchi ðlanshet bilan lazerning
joylashishi; b–lazerli keskich.
1
2
4
3
Havo
2
4
3
1
5
b
a
So‘rib olish

---

216
nuri o‘tadigan oðtik linza (3) qo‘yib germetik yoðilgan bo‘ladi.
Qirqayotgan zonadan material (5) ning kuygan qismini havo oqimi
yordamida soðlo teshigidan chiqarib tashlash uchun linza bilan
soðlo orasidagi keskich korðusiga 0.5...10 Pa bosim ostida havo
kiritadigan rezbali detal (2) mahkamlangan.