Tikuv 1-123 (2013). P65

1.8. BAXYALAR VA BAXYAQAÒORLAR
Gazlamada igna hosil qilgan qo‘shni teshiklar orasida iðlar
chalishuvining bitta tugallangan davri qo‘lda bajarilgan bo‘lsa, qaviq
deyiladi, mashinada bajarilgani esa baxya deyiladi. Ketma-ket tak-
rorlangan baxyalardan baxyaqator, qaviqlardan esa qaviqqator hosil
bo‘ladi.
Mashinada bajarilgan baxyaqator iðlarining chalishishiga qarab
mokili va zanjirsimon turlarga bo‘linadi. Òikuvchilik sanoatida kiyim
tikishda moki baxyaqator eng ko‘ð tarqalgan bo‘lib, u ikki iðli
bitta yo‘lli moki baxyaqator (12-a rasm) va ikki iðli siniq baxya-
qator (12-b rasm) bo‘ladi.
Moki yordamida hosil qilingan baxyaqator ikkita iðdan iborat
bo‘ladi. Ustki ið «igna iði» deyiladi, chunki u igna ko‘zi bilan
birga material orqali o‘tadi. Pastki ið «moki iði» deyiladi, chunki
u mokidagi naychadan chiqadi. Bu iðlar material o‘rtasida cha-
lishadi. Bitta yo‘lli baxyaqatorda baxyalar birin-ketin joylashgan
bo‘ladi.
1.6-sxema. 
Gazlamani surish mexanizmlari turlari.
G a z l a m a n i s u r i sh m e x a n i z m l a r i
Tepkili,
oddiy
reykali
mexanizm
Tepkili,
differensial
mexanizm
Igna va
tepkili
ostki reyka
bilan
suruvchi
Ustki va
ostki
reyka
yordamida
suruvchi
Ostki reyka,
igna va ustki
reykali
Uch tartibli sistema
Ikki tartibli sistema
Bir tartibli sistema

---

24
Siniq baxyaqatorning baxyalari bir-biriga nisbatan burchak ostida
joylashgan bo‘ladi.
Kiyim tikishda qo‘llaniladigan zanjirsimon baxyaqatorlarga
quyidagilar kiradi: bir iðli chalishadigan (12-d rasm) va ikki iðli
chalishadigan (12-e rasm) bitta yo‘lli zanjirsimon baxyaqator, ikki
iðli (12-f rasm) va uch iðli chalishadigan zanjirsimon yo‘rmash
baxyaqatori; bir iðli va (12-g rasm) ikki iðli chalishadigan siniq
zanjirsimon bostirib tikish baxyaqatori (12-h rasm) kiradi.
Zanjirsimon baxyaqatorlarning iðlari gazlama yuzasidan
chalishadi.
Ikki iðli moki baxyaqator bilan uch iðli zanjirsimon yo‘rmash
baxyaqatori birga bajarilishi ham mumkin (12-i rasm) yoki bir
yo‘lli baxyaqatorlardan ikki iðli zanjirsimon baxyaqator bilan uch
iðli zanjirsimon yo‘rmash baxyaqatori birga bajarilishi mumkin
(12-j rasm).
12-rasm.
Mashina baxyalari.
a
b
g
f
e
j
i
d
h

---

25