Tijorat banklarining valyuta operatsiyalari

Agarda ikki valyuta o’rtasidagi nisbat qandaydir uchinchi valyutaga nisbatan olnngan kurslarida aniqlansa, bunday nisbatni «kross-kurs» deb ataladi.

Ko’pchilik mamlakatlarda valyutalarni to’g’ri kotirovkalash qabul qilingan, faqat Angliya funt sterlingi, Avstraliya dollari va eKYUning kursi teskari kotirovkalash yordamida o’rnatilib kelingan.

Masalan:1AQSH dollari=1897,58co’m; 1Rossiya rubli=62so’mga;

1 so’m = 0.00053 AQSH dollari yoki 1 so’m = 0.0161 Rossiya rubliga,bu yerda 0.00053AQSH dollari = 0.0161 Rossiya rubliga1 AQSH dollari = 30,43rubl.
YUqorida keltirilgan nisbat Rossiya rublining dollarga nisbatan aniqlangan kross-kursidir. Ushbu shartli misolda o’zbek so’mi uchinchi valyuta rolini uynaydi, jahon amaliyotida esa asosan uchinchi valyuta sifatida AQSH dollari qo’llaniladi, ya’ni barcha valyutalar jahon ayirboshlashida aynan shu valyutaga nisbatan kotirovka qilinadi.
Valyuta kursi yoki milliy valyuta bahosi har qanday boshqa tovar bahosi kabi erkin, boshqariladigan, o’rnatiladigan bo’lishi mumkin. SHuning uchun uni erkin suzib yuruvchi, cheklangan darajada suzib yuruvchi va qayd etilgan valyuta kurslariga ajratiladi.

• 
  Valyuta qiymatini aniqlashning asosi bo’lib valyuta pariteti hisoblanadi. Uning ma’nosi shuki, ikki valyuta o’rtasidagi nisbat qonunan mustahkamlanib qo’yiladi. Oltin standarti yuritilgan davrda valyuta pariteti tushunchasi oltin pariteti ma’nosida tushunilgan, chunki ikki valyuta o’rtasidagi nisbat ulardagi oltin miqdori bilan aniqlangan.
  

Oltin-dollar standarti yuritilgan davrlarda barcha valyutalarning kurslari oltinga hamda dollarga nisbatan qayd etilgan. 70-yillarning boshlarida suzib yuruvchi valyuta kursiga o’tilishi munosabati bilan XVF doirasida shunday valyuta pariteti qabul qilindiki, unda SDR xalqaro pul birligi oltin va dollar rolini o’ynaydi. Modomiki, valyuta kursi mamlakatlararo tovarlar, xizmatlar, kapital va ishchi kuchi harakatini tartibga soluvchi vosita ekan, uning o’zgarib turishi eksport va import hajmiga, butun makroiqtisodiy vaziyatga ta’sir qiladi.

Mamlakatlarning o’z tashqi iqtisodiy siyosatlarini amalga oshirishda valyuta kurslari tebranishidan unumli foydalanish hamda xalqaro hisob-kitoblar barqarorligini ta’minlashga intilishlari suzib yuruvchi valyuta kurslarini tartibga solish zarurligini taqozo etadi. Davlat valyuta bozorlariga «bosqinchilik» qilish va Markaziy bank uchyot stavkasini o’zgartirish yordamida valyuta kurslari harakatini nazorat qilinishi mumkin bo’lgan oqimga yo’naltiradi.