Tibbiyot instituti talabalari uchun

Past haroratning umumiy ta’siri (sovushi)
Odam organizmiga past harorat havoning namligi oshganda va kuchli 
shamol sharoitida uzoq vaqt ta’siri natijasida termoregulyatsiya mexanizmi buzilib 
tana haroratining sekinlik bilan pasayishining sababchisi bo’lishi mumkin. 
Kiyimining etarlicha bo’lmasligi, ozib ketishi, fizik va ruhiy charchashi, 
harakatsizlik (har xil jarohatlanishlar tufayli), uxlash holati va mastligi ham 
sovushni tezlashtirishi mumkin.
Sovishning patogenezi va klinik belgisi.
Boshlang’ich davrida past harorat 
ta’siriga organizm barcha funktsiyalarining (nerv, yurak-qon tomirlari, nafas olish) 
kuchayishi bilan javob beradi. Modda almashinuvi keskin kuchayib, ayniqsa jigar 
va mushaklardagi glikogen zapasi tez sarflanadi.
Bularning hammasi issiqlik chiqarishni tezlashtiradi. Bundan tashqari, qon 
tomirlarining torayishi natijasida terining issiqlik berishi kamayadi. Sovushning 
birinchi fazasi tana harorati biroz muddatda normal holda saqlanib turganligi 
uchun kompensator faza deb ham ataladi.
Keyinchalik organizmning kompensator imkoniyatlari kamayishi tufayli 
tana harorati pasaya borishidan birinchi navbatda markaziy nerv sistemasining 
251

---

faoliyatini susayishi kuzatiladi. Tana harorati +30-27
0
S gacha pasayganda nafas 
olishi va pulsi susayadi, yurakning urish kuchi sekinlashib, arterial bosim va 
qonning oqish tezligi kamayadi. Qonda kislorod bo’lsa ham to’qimalarda kislorod 
etishmovchiligi kuzatilib, modda almashinuvi intensivligi sekinlashadi. Kuchli 
darmonsizlik, holsizlanish, alahlash, uyquchanlik, xushini xiralashuvi ko’zga 
tashlanadi.
Tana haroratining keyinchalik pasayishidan barcha hayotiy jarayonlar 
sekinlik bilan o’cha boshlaydi. Bunga sovushning so’nggi fazasi deyiladi va 
harorat +25-22
0
S ga tushgach o’lim sodir bo’ladi.
Ayniqsa odam sovuq suvga tushganda sovush jarayoni tezlashadi. Bunda 
o’lim qisqa muddatda (1-1,5 soat ichida) sodir bo’ladi. Sovish jarayoni bir necha 
soatdan to bir sutkagacha cho’zilishi mumkin. Agar odam sovuq suvga to’satdan 
birdaniga tushganda o’lim chuqur gipotermiya holatiga tushganda qon tomirlari 
kollapsidan yoki sovuq qotish shokidan yuzaga kelishi mumkin.